Пінск, Езуіцкі касёл св. Станіслава

Гісторыя і рэканструкцыя

Езуiтаў асадзiў у Пiнску ў 1630г. мясцовы стольнiк Мiкалай Ельскi, якi дараваў iм свой дом. Ужо з 1632 па 1638гг. дзейнiчала езуiцкая мiсiя (месца сталага знаходжання членаў ордэна), паблiзу была збудавана драўляная каплiца. Ахвяраваннi на заснаванне калегii рабiў Пiнскi стараста Станіслаў Альбрэхт Радзівіл.

У 1635 г. на зямлі "przy cerkwi Sw. Jerzego" (паводле даследванняў Святланы Адамовiч) адбылася закладка мураванага касцёла, урачыста асвечанага ў 1646 г. пад тытулам Святога Станіслава (але будаўнiцтва касцёла пры гэтым працягвалася).

З 1638г. езуiцкая мiсiя была ператворана на калегiю. Паблізу касцёла ў 1651 г. было распачатае будаўніцтва мураванага двухпавярховага будынка школы-калегіума. Кiраваў будаўнiцтвам архiтэктар рамяства мулярскага Матэвуш Фалькоўскi.

Але ўжо падчас вайны 1648-54 атрады казакаў на чале з Б.Хмяльніцкім зруйнавалі на сваім шляху ўсё, што звязвалася з каталіцтвам: у Пінску былі разрабаваныя і разбураныя будынкі францішканскага і езуіцкага кляштараў.

Падчас Крывавага Патопу 1654-67 у 1655 г. князем А. Д. Валконскiм быў падпалены горад, шмат якія гарадскія будынкі, у тым ліку i кляштар езуітаў, зноў апынуліся ў пажарышчы.

Пасля гэтых страшных падзей пачалося павольнае аднаўленнне езуіцкай калегii. Будаўнічая дзейнасць езуітаў прывяла да таго, што цэнтр горада перамясціўся на ўсход, і своеасаблівым фокусам радыяльна сфармаваных вулачак стаў не старасцiнскi (былы княскi) замак, як было раней, а комплекс езуiцкай калегii, які актыўна ўвайшоў у гарадскую планіроўку і змяніў яе выгляд. З гэтага часу ён як бы "трымае" горад: маштабы касцёла і калегіума, іх строгая і велічная архітэктура робяць будынак галоўным не толькі на пляцы, але і ва ўсім горадзе.

У 1670-х гг. рэканструкцыя калегіума была завершаная. Адну з самых значных перабудоваў касцёла, што ажыццяўлялася пад кіраўніцтвам архітэктара Яна Тупальта, можна датаваць 1749-1753 гг. Менавіта тады на касцёле былі ўзведзены каменныя вежы замест драўляных, фасады ўпрыгожаныя гіпсавымі скульптурамі, а з абодвух бакоў фасаду ўзведзены арыгінальныя крылы ("скрыдлы", падпорныя сценкi), якія з'яўлялiся таксама званіцамі.

Пасля касацыі ордэна езуітаў у 1773 г. калегiю у Пінску зачынілі, а маёмасць канфіскавалі. Працы па рэканструкцыі касцёльнага будынка, распачатыя езуітамі, на момант закрыцця яшчэ не былі завершаныя. Да 1787 г. будынак пуставаў, а потым яго занялі уніяты, якія пераабсталявалі касцёл пад кафедральны сабор Пiнска-Тураўскай унiяцкай епархii.

У 1795 г., пасля далучэння да Расейскай Iмперыi ў вынiку другога падзелу Рэчы Паспалiтай i пасля далучэння пінскіх уніятаў да праваслаўя, уніяцкая царква была перададзена РПЦ пад тытулам Нараджэння Багародзіцы, а ў калегіуме, апрача манастырскай браціі, былі змешчаныя гарадскія і службовыя ўстановы і вучэльня.

29 траўня 1800 г. усе будынкі былога езуіцкага канвенту аддалі Богаяўленскаму праваслаўнаму манастыру, драўляныя карпусы якога згарэлі падчас пажару 1799 г. Хутчэй за ўсё, рэканструкцыя былога касцёла была завершаная ў той перыяд, калі будынкі перайшлі ў праваслаўнае ведамства.

У 1919 годзе комплекс зноў вярнуўся да езуітаў. На пачатку 20-х гг. кіраўніцтва ордэна вырашыла правесці рамонтныя работы будынка калегіума: былі пераробленыя франтоны на паўночным, усходнім і заходнім фасадах, адрамантаваныя дымаходы, ліквідаваная прыбудова з боку заходняга фасаду, праведзены атынковачныя работы. Будынак канчаткова набыў тое аблічча, якое мы бачым сёння. У 1920-х гг. адначасова з рамонтам калегіума ішла рэканструкцыя агароджы, а з усходняга боку будавалася новая ўваходная брама.

Але ўсё скончылася раптоўна у 1939г. Пад час падзелу II Рэчы Паспалiтай у вынiку змовы краiн-суседак з усходу i захаду, без супрацiву зайшоўшыя ў горад часткi Чырвонай Армii з гармат прамой наводкай растралялi будынак касцёлу. У вынiку пашкоджанняў абрынуўся дах, адна вежа, сцены касцёла спалены, некаторыя засталiся са скразнымi адтулінамi ад разрываў снарадаў.

Нават і ў такім выглядзе да 1953г. гэты будынак нават прымаў пад сваімi сценамi парады і дэманстрацыі, пакуль аднойчы кіраўніцтва горада не задумала рэканструкцыю плошчы. У 1953 годзе Пастановаю Савета міністраў БССР № 625 ад 18 траўня будынак езуіцкага калегіума ўзяты пад дзяржаўную ахову.

Але ж. Ад 23 ліпеня 1953 года за подпісам старшыні гарвыканкама Ф. Пастухова было прынята рашэнне № 314 "Аб зносе касцёла, які знаходзіцца на плошчы імя Леніна". У рашэнні пазначана матывацыя: "у сувязі з тым, што будынак па сваім тэхнічным стане не можа быць адноўлены для выкарыстання пад культурна-бытавое памяшканне, а таксама не з'яўляецца архітэктурным помнікам".

Сёння з усяго пінскага езуiцкага комплексу захаваўся толькі будынак калегiума, які ўражвае сваімі памерамі і веліччу. Ён маляўніча вызначае сілуэт Пінска, замацоўвае сістэму гістарычнай планіроўкі цэнтра горада.

Тэрыторыя, дзе месцiўся касцёл езуiтаў, дагэтуль не забудавана. Магчымае аднаўленне святыні — гэта не столькі рэлігійнае пытанне, колькі справа вяртання страчанага сімвала Пінска.