Любяшоў, Касцёл Св. Яна Евангелiста кляштару пiяраў

Гісторыя і рэканструкцыя

Любешыў, або Любяшоў (Валынская вобласць Украiны, былое магдэбургскае мястэчка гістарычнай Піншчыны) Графiчная рэканструкцыя касцёла Св. Яна Евангелiста кляштару пiяраў

Першы пісьмовы ўспамін пра маёнтак Любяшоў змяшчаецца ў Літоўскай метрыцы і датуецца 18 верасня 1484 ("Дэкрэт аб падзеле маёнткаў Альбяза, Любяшова, Біскупіча і Роснага з сёламі паміж М. Даркгевiчам і Я. Давайновiчам"), што ўскосна сведчыць аб тым, што паселiшча нашмат старэй, паколькі Любяшоў ужо быў, развіваўся і нават праз суд дзялілі яго навакольныя маёнткі.

Пад 1516 паселішча таксама узгадваецца ў судовым дакуменце "Пастанова па скаргах княгіні Пятрухны Глінскай і яе сястры Варвары Станковіч на іх зяця Юрыя Рачка, суддзю Бельскага, які ўхіляецца ад падзелу Любяшова і іншых маёнткаў, што засталіся па іх маці". Гэта хіба што першая згадка пра род Глінскіх, які ўвайшоў у беларускую літаратуру дзякуючы Вінцэнту Дуніну-Марцінкевічу і яго гумарыстычнаму твору "Пінская шляхта".

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай Любяшоў, як i ўся тэрыторыя былога Пiнскага княства, адміністрацыйна ўваходзіць у склад Пінскага павета Берасцейскага ваяводства. У 1565-1566 Пiнскае княства пасля ад'езду тагачаснай яго ўладальнiцы каралевы Боны Cфорцы ў Італію, было перададзена яе сыну Жыгімонту Аўгусту, які пераўтварыў яго ў староства.

Па некаторых звестках крыху раней, у 1547 Любяшоў пераходзіць у валоданне графа Льва Абразцова i далейшым, пасля падпісання Люблінскай уніі 1569, Любяшоў разам з навакольлем, перайшоў у склад Кароны Польскай, што не стыкуецца аднак з тым, што на мапах ён пазначаны ў складзе Берасцейскага ваяводства Вялiкага Княства Лiтоўскага.

У складзе Расейскай Iмперыi i ў II Рэчы Паспалiтай - Любешыў у складзе Пiнскага павета Мiнскай Губернii i Пінскага павета Палескага ваяводства адпаведна.

Да i пасля далучэння Заходняй Украiны i Заходняй Беларусi ў склад СССР з 17.09.1939 па 04.12.1939 спачатку ў складзе БССР, але ўжо з 18.01.1940 Любешыў - раённы цэнтр Валынскай вобласцi УССР.

Але вернемся ў 1686 - Пінскі падкаморы і маршалак, адначасова вялікі крайчы літоўскі, вялікі падчашы літоўскі, надворны і вялікі маршалак літоўскі, а напрыканцы жыцця граф - Ян Караль Дольскі заснаваў у Любяшове калегіум айцоў піяраў, які зрабіўся значным адукацыйным цэнтрам у эпоху асветніцва (у 1788г. тут вучыліся 75 юнакоў), здабыў славу важнага еўрапейскага вучылішча.

Калегіум прымаў у свае лавы не толькі шляхецкіх дзяцей, але і звычайных сялян, навучаліся тут каталікі побач з праваслаўнымі, пратэстантамі і іудэямі, у сценах вучэльнi не мела месца дыскрымінацыя ані паводле рэлігійнай, ані паводле нацыянальнай прыналежнасці.

Цiкава, што ў 1753-1758 у Любяшоўскім піярскім калегіуме навучалiся браты Тадэвуша Касцюшкi - Юзаф i Андрэй Тадэвуш Банавентура.

З даследванняў Р. М. Шеретюка дазнаемся, што будаўніцтва першага драўлянага касцёла ў гонар святога Апостала Яна Евангелiста пачалося 10 красавіка 1689 Антоніем Машынскiм.

Унутры яго размяшчаліся пяць алтароў. Заснавальнік распарадзіўся перанесці ў гэты касцёл цудатворны абраз Божай Маці, які дагэтуль знаходзіўся ў радавым маёнтку Дольскіх у Целяханах.

А ўжо будаўніцтва мураванага касцёла піяраў у Любяшове адбылося больш чым праз паўстагоддзя (1745) і працягвалася доўгіх 17 гадоў.

Папа Рымскі асабіста кантраляваў гэтае будаўніцтва, паколькі ў Любяшове амаль 20 гадоў знаходзілася рэзідэнцыя яго нунцыя, то бок амбасадара.

У 1762 будаўнiцтва было скончана. У плане любяшоўскі Касцёл Святога Яна Евангеліста ўяўляў сабой крыж, меў па баках дзве капліцы і чатыры франтоны, кожны з якіх завяршаўся вялікім жалезным крыжам.

Перад касцёлам знаходзіліся дзве каменныя калоны, на якіх стаялі каменныя фігуры Маці Божай (ласкавай) і Іосіфа (Абручніка). Побач знаходзілася драўляная званіца, у якой было чатыры званы: самы вялікі звон меў вагу 1677 фунтаў, сярэдні-300, менш-206 і самы маленькі - усяго 60.

Касцёл i кляштарныя пабудовы моцна пацярпелi падчас падзей Першай сусветнай вайны. У міжваенны перыяд на тэрыторыі Другой Рэчы Паспалітай, у склад якой уваходзілі і землі Валыні, праводзіліся дастаткова маштабныя працы па рэстаўрацыі архітэктурных помнікаў.

На першых вядомых фота Любешава (1910-1914), дзе будынкi зафiксаваны яшчэ без атрыманых падчас вайны пашкоджанняў, касцёл ужо быў без вежаў i некаторага зафiксаванага на абмерным чарцяжы дэкору. Калi вежы былi разабраны (i цi былi ўвогуле дабудаваны) - невядома.

Таксама трэба ўзгадаць пра шматлiкiя роспiсы iнтэр'ераў касцёла. Пакінуў вышэй згаданы даследчык і памяць пра поўныя драматычнага выразу статуі маці Божай і святога Іосіфа, ацалелыя падчас бамбардзіроўкі касцёла без малейшых пашкоджанняў.

Такім любяшоўскі касцёл выглядаў у 30-я гады ХХ ст.

Аднак у савецкі час ён быў зруйнаваны. Уладамі было прынята рашэнне не аднаўляць яго, а цалкам знесці, што i адбылося 17 ліпеня 1969.

Такім чынам, на сёння ад будынка касцёла Св. Яна Евангелiста нiчога не засталося, а ў ацалелых памяшканнях слаўнай ў мінулым піярскай навучальнай установы размясціліся раённая друкарня, рэдакцыя газеты ды Аддзел адукацыі і навукі.