Чашнікі, Дамініканскі касцёл

Гісторыя і рэканструкцыя

Чашнiкi. Графiчная рэканструкцыя былога дамiнiканскага касцёла.

Першае ўзгадванне Чашнікаў адносіцца да 1504г. (у пераліку буйных паселішчаў Полаччыны). З пачатку XVI ст. Чашнікі знаходзіліся ў складзе Полацкага ваяводства, у валоданні князёў Лукомскіх. У канцы XVI ст. мястэчка перайшло да Кішкаў, у пачатку XVII ст. — да Друцкіх-Сакалінскіх, пазней да Сапегаў.

Чашнікі былі спраўным гандлёвым паселішчам. Менавіта каля іх адбылася знакамітая бітва на Уле 1564 , у часы Лівонскай вайны 1558-83 з Маскоўскім царствам, у якой 6 тыс. літвінаў пад началам Рыгора Хадкевіча і Радзівіла Рудога стрымалі 20 тыс. варожага войска.

Пасля Крывавага Патопу 1654-67 у Чашніках з 90 даваенных дымоў захавалася 23 (25%), а тры чвэрцi насельніцтва было знішчана ці выведзена акупантамі. I ўсё ж такi Чашнікі развіваліся і захоўвалі сваё эканамічнае становiшча. З 1649 году мастэчка было ў валоданні Слушкаў.

У 1664г. харунжым Адамам Слушкай быў заснаваны дамініканскі кляштар. Мураваны храм быў пабудаваны (1779-86) ў формах позняга барока і лічыўся адным з самых вялікіх касцёлаў у гэтым рэгiоне Беларусі. На вежах размяшчаліся гадзіннiк і 3 званы, адлітыя ў Рызе (Дарэчы, у латвiйскай Дагдзе (у XIX ст. мястэчка ў складзе Віцебскай губэрніі, уладанне Буйніцкіх) ёсць вельмi падобны па аб'ёму i архiтэктуры езуiцкi касцёл, якi магчыма спраектаваны адным архiтэктарам, цi зроблены на аснове аднаго праекту).

Пасля 2-га падзелу Рэчы Паспалітай ў 1793 г. Чашнікі ўвайшлі ў склад Расейскай імперыі, ужо ў складзе якой У 1804 г. дамiнiканскi касцёл асвяціў суфраган полацкі Адынец. У 1816 г. яго ўпрыгожылі насценныя роспісы, якiя стваралi спецыяльна запрошаныя з Італіі мастакі, частка якіх захоўвалася да пачатку XX ст. Самым каштоўным яго ўпрыгожваннем лічылася скульптура пана Езуса, зробленая мясцовым жыхаром Прыстай ў пачатку XVIII ст. Алтар ўпрыгожвалі іконы, напiсаныя мастаком В. Лейндорфам.

Разам з мураванай праваслаўнай Праабражэнскай царквой сярэдзiны XIX ст., гэты касцёл вызначаў сілуэт драўлянага "аднапавярховага" мястэчка. Як i большасць каталiцкiх кляштароў, пасля вызваленчага Паўстаньня 1830 кляштар дамiнiканцаў у Чашнiках быў скасаваны, але касцёл заставаўся дзеючым парафiальным.

Толькi пасля Паустаньня 1863 касцёл быў зачынены, а будынак перададзены РПЦ i стаў Мiкалаеўскiм саборам.

У 1930г. па загаду мясцовых уладаў вежы сабора да ўзроуню другога яруса знеслі i вiзуальна аб'ядналi з асноўным аб'ёмам будынка, якi перарабiлi пад дом культуры.

Будынак быу моцна пашкоджаны ў часы Другой Сусветнай вайны. У ім за 1942 годам, сагнаныя сюды чашніцкiя габрэі правялі сваю апошнюю ноч.

У пачатку 1960-х гг. знеслі ўжо парэшткi cцен, з якіх мясцовае насельніцтва пасля вайны здабывала цэглу для гаспадарчых патрэб. Будаўніцтва побач новай школы толькi паскорыла прыняцце рашэння аб руйнаваннi былой святынi. На гэтым месцы цяпер школьная спортпляцоўка i Падмуркi храма, хутчэй за ўсё, захавалiся.

Старыя фотаздымкі, выявы, пляны

Графiчныя рэканструкцыi зроблены на падставе захаваўшыхся архiўных дакументаў (абмерныя чарцяжы, планы, схемы, праекцыi ў супастаўленнi з захаваўшымiся старымi фотаздымкамi i iншымi выявамi (малюнкамi Томаша Макоўскага, Юзафа Пешкi, Напалеона Орды i iнш.).

Характэрныя прыклады нашаей архітэктуры можна знайсьці у старых выданьнях — А. Г. Киркор. "Живописная Россия" Том 3, часть 1 и 2, 1882; "Россия. Полное географическое описание" Т. 9 "Верхнее Поднепровье и Белоруссия", 1905; "Беларусы ў фотаздымках" І. Сербаў, 1911.

Дадатковая iнфармацыя — паводле апiсанняў даследчыкаў (гл. падзел Аб праекце).