Где вы взяли это слово?

Артыкул з нагоды смешнай, але нуднай, нібы закарэлы сіфіліс, недарэчнасьці.

Сучасны стан беларускай мовы ў кантэксты штодзенных камунікацый даволі кепскі. Хаця ен і лепшы за стан той жа гэльскай (таксама адной з некалькіх дзяржаўных) у Ірляндыі.

Аб'ектыўных падстаў для гэтага хапае. Дастаткова адзначыць, што пісьмовая традыцыя выкарыстаньня спынілася напрыканцы XVII ст, калі ў 1696 вальны Сойм зацьвердзіў выкарыстаньне ў дзяржаўным справаводстве лацінскай і польскай, скасаваўшы беларускую.

Папярэднія 100 год мова пакрыху выціскалася з абарачэньня польска- і лацінамоўнай сыстэмай адукацыі. Пасьля разбораў Рэчы Паспалітай і паўстаньня 1863 лаціна і польская ў адукацыі пачалі выціскацца расейскаю.

Мова, якой карысталіся каралі і шляхта, на якой выдаваліся Статуты ВКЛ, прыйшла ў заняпад. Яе носьбітамі засталіся пераважна мешканцы мястэчак і вёсак. Менавіта да іх зьвярталіся ў сваі творах дзеячы адраджэньня. Напрыканцы XIX ст. адраджэньне мовы пачало ўспрымацца як першы крок да адраджэньня незалежнасьці Края. Таму фундатарам выданьня з сялянскай назвай "Вянок" М. Багдановіча стала Марыя Магдалена Радзівіл, спадкаемца княскага роду.

Трохі акрыяўшую к сярэдзіне XX ст., мову зноў занядбалі Пастановай СНК 1933, перарабіўшы яе ў "наркомаўку" — прыстасаваўшы правапіс да нормаў расейскай. З'явіліся пачварныя назвы, накшталт Газета "Звязда" ды інш.

Сеньня сярод "сьвядомых змагароў" (гэта сапраўдны камплімэнт, калі што) валоданьне мовай (на кольвек якім узроўне) з'яўляецца маркерам "свой-чужынскі". У асяродьдзе байнэту можна сустрэць пасты на трасянцы, наркомаўке і тарашкевіцы, кірыліцай і лацінкай. І гэта добра. Гэта і ёсьць нармалёвае моўнае жыцьцё.

Мова пазбаўляецца русізмаў. Новыя словы з'яляюцца са Статутаў і Метрык, ператворваюцца са звыклых, ствараюцца супольнай грамадой і знакавымі аўтарамі паасобку. І гэта таксама нармалёва.

Так Яблонскіс, "бацька сучаснай калбы", у 1900-х праводзіў дэславянізацыю жмудскай мовы, каб спрыяць яе росквіту. Так Інстытут Эстонскай мовы праводзіць моўнае плянаваньне і штогод стварае новыя словы, каб пазбавіцца іншамоўнай залежнасьці.

Доброжелательные вопросы

Мова толькі пачала выходзіць з афіцыйна-кульгавага становішча, як адразу стала выклікаць пытаньні зацікаўленых лінгвістаў.

"А как на мове будет "Тэрмодинамическая компенсация", — пад'елдыквае аматар расейскай. Ён нават не ў стане ўзгадаць, што лацінскія і англійскія тэрміны, як і тагачасныя новыя тэхналёгіі, надыходзілі да Расеі менавіта праз Літву-Беларусь.

Але часам, як пасьля артыкула пра Асташынскі кальвінскі збор, чуеш зусім недарэчнае:

Ромуальд Франкевич:
—"Угораю" от вашего белорусского — зборы! Не могли бы поделиться,в каком словаре нашли это слово? Спасибо.

Во-первых, "кальвинский сбор" — не церковь и не костел, и по-русский пишется так. В белорусском — согласно грамматике "збор".

А па-другое — идите в пень, Ромуальд Франкевич. Наўпрост уявіце сабе, што вашыя меркаваньні і зацемкі, рассуждения и оценки — никому не интересны. Незалежна ці есьць у слоўніку словы кшталту "шпацыраваць, вонкавы, бракуе, прынамсі" і г.д. — яны ўжываюцца, яны моўна-арганічны, адпавядаюць трэнду развіцьця, маюць добрыя крыніцы ці абгрунтаваньне, іх разумеюць. Іншых крытэрыяў "ці мае права на жыцьце" не існуе.

И да — пожалуйста. Ваш задор и угар на самом деле — признание того, что моўная парадыгма часткі сьвету змяняецца. Некалькі год таму вам бы эти вопросы и в глову не пришли.

"Мовай ня нашай заплавілі горад..."

Ликбез: гісторыя Беларусі. Кратко. Інтэрактыўна. Як мае быць. Must have.

Since 2014

Ⓒ