Краткая история Беларусі za apošnija 1000 hod

СРЭБНАЯ СТРАЛА Ў ЧЫРВОНЫМ ПОЛІ

Уладзімір КРУКОЎСКІ,
aўтар (разам з Я. Куліком) эталона дзяржаўнага герба "Пагоня", а таксама сцяга і малой эмблемы БНФ,
у 1990 годзе стварыў эскізы талераў з выявамі знакавых дзеячоў беларускай культуры і нацыянальнай сімволікай.
Удзельнік усесаюзных, рэспубліканскіх і замежных, персанальных і тэматычных выставак плакату.
Творы захоўваюцца ў музеях Беларусі, Польшчы, Літвы і Расіі.
Пачынаючы з 1970-х гадоў, мастак Ул.Крукоўскі згадваецца ва ўсіх энцыклапедычных беларускіх выданнях.

З гісторыі беларускае шляхоцкае геральдыкі

Шляхта. Ваяўнічае і авантурнае, гордае і непаслухмянае, бунтарскае, загадкавае племя. Як здарылася, што слова "шляхта" і ягоныя вытворныя - шляхціч, шляхоцкі, шляхотны - з часам набылі іранічнае, нават зьдзеклівае гучаньне? I дзе яна падзелася, наша беларуская шляхта, зь імем якой у гісторыі Беларусі зьвязана літаральна ўсё: вайсковыя перамогі і дыпляматычныя посьпехі, дзяржаўнае будаўніцтва і паўстаньні, навука і культура, мастацтва і рэлігія, літаратура і адукацыя? I ня толькі Беларусі, але і суседніх Літвы, Польшчы, Расеі.

А нікуды яна не падзелася. Скасаваная юрыдычна разам зь іншымі станамі ("сословиями") пасьля кастрычніцкага перавароту ў 1917 годзе, яна жыве і дзейнічае. Жывуць гэтыя людзі - рабочыя і калгасьнікі, мастакі і навукоўцы, інжынэры, вайскоўцы і артысты і, як правіла, ня ведаюць, што іхныя радаводы сягаюць часам сівой даўніны, XV-XVI стагодзьдзяў, налічваючы да 15 пакаленьняў слаўных продкаў. Трэба адзначыць, што не бальшавікі першыя прычыніліся да масавай ліквідацыі гэтага стану ў Беларусі. Яшчэ ў канцы XVIII стагодзьдзя, пасьля падзелу Рэчы Паспалітае драпежнымі суседзямі і захопу Беларусі Расейскаю імпэрыяй, царскі ўрад са зьдзіўленьнем высьветліў, што на "воссоединенных" землях больш за 10% насельніцтва - дваране-шляхта, у той час як у імпэрыі ў сярэднім толькі 1 %. Трываць такое было немагчыма, і пачалося сыстэматычнае, плянамернае і бесьперапыннае "расшляхочваньне" нашага народу, якое пасьпяхова ажыцьцяўлялася амаль сто гадоў.

Але тут самы час паставіць наступныя пытаньні. Што ж гэта было за "сословие"? Чаму яно ў нас было такое шматлікае? Чым яно так замінала й назаляла расейскім уладам? Пачнем з этымалёгіі. Слова Schlacht - нямецкае, азначае яно "бітва". Няцяжка здагадацца, што шляхта - людзі бою, ваяры, прафэсыйныя вайскоўцы, кажучы па-сёньняшняму. Да таго як гэты назоў у XV стагодзьдзі прыжыўся ў Беларусі (прыйшоўшы зь Нямеччыны праз Чэхію і Польшчу разам з эўрапейскімі рыцарскімі традыцыямі, рыцарскай геральдыкай, рыцарскай арганізацыяй і нават узбраеньнем), стан гэты называўся у нас "баярамі" (панцырныя баяры, путныя баяры, конныя баяры) - адным словам, баявое, вайсковае саслоўе, да якога належалі ўсе фэадалы Беларусі ўжо ў XIV стагодзьдзі. Беларускі баяр (ваяр) валодаў халоднай і пальнай зброяй, меў баявога каня і патрэбны рыштунак, каб у кожны момант на заклік князя выступіць у "паспалітым" (усеагульным) рушэньні ў "Пагоню" і гнаць ворага з роднай зямлі. Багацейшы шляхціч мусіў выставіць яшчэ і ўзброеную дружыну. А войнаў Беларусі хапала. Можа, таму гэтак распаўсюджаныя ў нашай геральдыцы страла і меч, падкова, крыж і чырвоны колер.

Геапалітычнае становішча нашай Радзімы, укрыжаванай на традыцыйных гістарычных шляхох - з поўначы на поўдзень і з усходу на захад,- патрабавала ўсё болей вояў для абароны ад шматлікіх хцівых суседзяў. Вось і склалася так, што за некалькі стагодзьдзяў колькасьць шляхты ў нас дасягнула ажно 10-13%. Шляхта нашая ў XVI ст. атрымала канстытуцыйна замацаванае права на самакіраваньне, на выбары дэпутатаў у соймы і соймікі, суды і трыбуналы. Шляхта выбірала нават караля. Адсюль ідзе яе незалежніцкі характар, яе гонар, пачуцьцё ўласнай годнасьці. Тэарэтычна кожны шляхціч (згодна Статуту ВКЛ) мог быць абраны каралём. Гэта сьведчыла ня толькі пра шырокую дэмакратыю, але і фармавала спэцыфічны мэнталітэт шляхоцкага стану. Характар шляхты і праявіўся адразу ж пасьля "воссоединения". Паўстаньне за паўстаньнем праз усё XIX стагодзьдзе. 1794, 1831, 1863 - і ўсюды галоўным арганізатарам і асноўным чыньнікам - шляхта. Касьцюшка, Ясінскі, Грабоўскі, Ваўжэцкі, Кошыц, Каліноўскі, Урублеўскі - усе са старажытных беларускіх шляхоцкіх родаў. Амаль увесь адраджэнскі рух канца XIX - пачатку XX стагодзьдзя таксама інсьпіраваўся і накіроўваўся прадстаўнікамі шляхты: Браніслаў Эпімах-Шыпіла, Усевалад Ігнатоўскі, Вацлаў Іваноўскі, Іван і Антон Луцкевічы, Ян Луцэвіч (Купала), Аляіза Пашкевічанка (Цётка), Аркадзь Смоліч, Вацлаў Ластоўскі - пералік прозьвішчаў можна доўжыць.

Натуральна, што царскі ўрад пасьля інкарпарацыі Беларусі сур'ёзна ўзяўся за нашую шляхту. Пазбаўленьне "дворянства", высылка ў Сібір, прытым цэлымі вёскамі й шляхоцкімі засьценкамі, суды й расправы, нарэшце, разбор беларускае шляхты за Мікалаем I, быццам для ўпарадкаваньня справаў у дэпартамэнце герольдыі. Для гэтай мэты цар выдаў 19 кастрычніка 1831 году ўказ, паводле якога доказам шляхоцкага паходжаньня маглі быць толькі арыгіналы прывілеяў ды граматаў вялікіх князёў ці каралёў. А Беларусь жа гарэла з канца ў канец на працягу некалькіх стагодзьдзяў, і дзе тут мог захавацца кавалак пэргамэнту ці паперы. Копіі ж дакумантаў, нават пацьверджаныя ў судох і трыбуналах ВКЛ або Рэчы Паспалітай, не прымаліся да ўвагі. Вось і атрымалася: за некалькі дзесяцігодзьдзяў царскія ўлады "скарацілі" колькасьць шляхты на Беларусі да 3%. Масава выключаліся з шляхоцкага стану выбранцы (вайскова-служылыя людзі), зьявіліся новыя, дзіўныя разрады ў саслоўнай структуры: "недоказанные дворяне", "не принадлежащие в Крестьянство", "вне сословные". I жывуць сёньня ў Беларусі Ракіцкія й Вайткевічы, Васілеўскія й Дашкевічы, Кавалеўскія ды Матусевічы і лічаць сябе, як гэтага патрабаваў артадаксальны бальшавізм, з паходжаньня рабочымі ці сялянамі, у крайнім выпадку, "из служащих".

Гістарычныя дакуманты, што захаваліся ў нашых архівах (генэалягічныя кнігі, дыплёмы й прывілеі, сьпісы павятовае шляхты ды інш), сьведчаць, што шляхоцкія роды ў Беларусі налічваюць прыкладна 3500 прозьвішчаў. Нават павярхоўны статыстычны аналіз паказвае, што сярод наяўных сёньня ў Беларусі ўласнабеларускіх прозьвішчаў (35-40 тысячаў) вышэйзгаданыя шляхоцкія складаюць менавіта каля 10 працэнтаў. Ня зьніклі прозьвішчы, не прапалі роды. Згубілася толькі гістарычная памяць, і рэдка хто з нашых суайчыньнікаў можа назваць свой радавод хаця б да чацьвёртага калена (да прадзеда).

У гістарычных шляхоцкіх дакумантах не сустракаюцца прозьвішчы на "ук, -юк, накшталт Клімук, Раманюк, на -энка, -енка (Лукашэнка, Сьцепаненка), на -онак, -ёнак, амаль не сустаркаюцца прозьвішчы на -ец, -чык, -ін. Нарэшце, на -оў і -еў (Іваноў, Пятроў, Сідараў), акрамя былой Смаленскай і зрэдку Віцебскай ды Магілеўскай губэрняў, дзе гэтыя роды былі, як правіла, наежджыя. Сьведчаньнем існаваньня ўстойлівай групы шляхоцкіх прозьвішчаў зьяўляецца і факт шырокага распаўсюджаньня іх на абшарах ВКЛ. Адамовічаў ды Бараноўскіх, Івашкевічаў ды Жукоўскіх, Савіцкіх, Навіцкіх, Кулешаў можна сустрэць ва ўсіх былых беларускіх губэрнях. Хто, як ня шляхта, мог так свабодна міграваць па землях ВКЛ ці Рэчы Паспалітай, засноўваючы ва ўсіх куткох Беларусі свае родавыя гнёзды?

Сярод шляхоцкіх прозьвішчаў можна вылучыць тры асноўныя групы: з суфіксам -іч, -віч ці так званыя патранімічныя (ад бацькі). Напрыклад, Блажэвіч (ад Блажэя), Маціевіч (ад Мацея), Несьцяровіч (ад Несьцера), Рамановіч (Раманаў сын), Савіч (Саваў сын) і г. д.

Прозьвішчы на -скі - таксама патранімічныя або тапанімічныя: Андраеўскі (ад Андрэя), Паўлоўскі (Паўлаў сын) ці Агінскі (6о маёнтак Агінты), Цяпінскі (зь Цяпіна), Дастоеўскі (з Дастоева).

Нарэшце, прозьвішчы-мянушкі, формаю і гучаньнем вельмі старажытныя, можа яшчэ з родапляменных часоў, татэмнага характару. Прыкладам, Жук і Пац, Арол і Жаба, Чыж і Сялява, Тур, Казёл, Воўк, Лось, Мурашка. Гэта прозьвішчы зааморфныя. Да гэтай групы можна далучыць пазьнейшыя, але таксама старажытныя прозьвішчы - імёны тыпу Яцка, Касьцюшка, Алеша, Сьцяпура, Кміта, Юрага. Сярод гэтай групы ёсьць прозьвішчы з празрыстай этымалёгіяй, як Сіпайла, Плявака, Новаш, Шышка, Цюхай, Мігай, Кісьляк, Смаляк, але сустракаюцца і цяжка зразумелыя: Якса, Роня, Цыдзік і шмат якіх іншых. Гэтыя тры групы прозьвішчаў і, адпаведна, роды занесеныя ў 1-ю і 6-ю часткі губэрнскіх геральдычных кніг, куды яшчэ за Кацярынаю II запісваліся самыя старажытныя дваранскія роды. (Акрамя таго, існавала 2-я частка для афіцэрства, 3-я - для асабістага дваранства, 4-я - для замежнага па-ходжаньнем, 5-я - для магнатэрыі: князёў, баронаў, графаў, 7-я - для шляхты татарскага паходжаньня.)

Адным з галоўных атрыбутаў шляхоцкае гісторыі і традыцыяў, прадметам гонару і пашаны зьяўляецца родавы шляхецкі герб. Гербавая традыцыя налічвае тысячагодзьдзе, сягае вытокамі ў часы крыжовых паходаў, рыцарскіх турніраў, рыцарскіх ордэнаў. У Эўропе існуюць геральдычныя інстытуты і выдавецтвы, грамадзкія таварыствы і дзяржаўныя ўстановы, існуе велізарная спэцыяльная літаратура. Толькі ў нас (пасьля кастрычніка 1917 г.) геральдыка зрабілася непатрэбнаю а нават шкоднаю, бо супярэчыла клясавым тэорыям і марксісцкаму тлумачэньню гісторыі. Непатрэбнаю, як і сфрагістыка, генэалёгія, палеаграфія і гістарычная геаграфія. Але мяняецца час, расьце цікавасьць да айчыннае гісторыі, зьяўляецца і патрэба ў гэтых навуках. Што да нашых суседзяў, асабліва палякаў, то ў іх гэтыя навукі разьвіваліся бесьперапынна, выходзілі з друку альбомы і манаграфіі, праводзіліся навуковыя досьледы і пошукі, памнажаўся інфармацыйны матэрыял. 3 гэтае літаратуры, як і з дарэвалюцыйнае расейскае, можна, старанна адсеяўшы шавіністычную тэндэнцыйнасьць, даведацца шмат чаго цікавага пра ўласна беларускую шляхоцкую геральдыку, пра генэзу беларускіх родавых гербаў. Цікавы матэрыял можна знайсьці і ў летапісах. Як вядома, адной з важных падзеяў Гарадзельскага пагадненьня (вуніі) Вялікага Княства Літоўскага і Каралеўства Польскага 1413 году быў абмен родавымі гербамі шляхты кароннай і баярства ВКЛ, звычай даволі характэрны для сярэднявечнага эўрапейскага рыцарства. Дакумант гербавага пабрацімства быў замацаваны пячаткамі з гербамі абодвух дамоўленых бакоў, але дзіўным чынам да нашых часоў (XX ст.) захаваліся толькі польскія пячаткі, што давала падставы несумленным дасьледнікам сьцьвярджаць, быццам шляхта нашая (баяры) да Гародлі наагул гербаў ня мела і шляхтай у эўрапейскім разуменьні гэтага слова не была.

Цікава перадае гэты эпізод у Гародлі летапіс Быхаўца. Згодна яму, ініцыятарам абмену быў цэзар Сьвятарнай Рымскай імпэрыі Сыгізмунд. Вялікі князь Вітаўт дабіваўся тады каралеўскае кароны, а без Сыгізмунда і Папы Рымскага гэта было немагчыма зрабіць. Вось як намаўляў Сыгізмунд Ягайлу і Вітаўту: "Зваў к сабе караля Ягойла і пачаў яму мовіць: "Віжу сам, што межы вамі ест брацтва зь Вітаўтам адно, іж панове літоўскіі ест вельмі валечныі, а так абы пана сваяго князя вялікага Вітаўта не намовілі ку вальцы проціў табе, і штобы табе валькаю труднасьць каторае не ўчынілі, а прато я табе раджу: намаўляй князя вялікага Вітаўта, абы паноў сваіх намовіў, штобы панове літоўскія задзіночыліся з паны тваімі каруны Польскія, і ўзялі межы сабою брацтва, і гербы межы сабою падавалі адзін ад аднаго, і там бы ся спрыязьнілі і ў брацтва прышлі. Калі тагды яны збрацяць межы сябе, і чэраз то ўжо нельзя будзець ім валькі пачынаці на цябе і на зямлю Польскую". I Ягойло прасіў цэсара, абы тымі ж словы намавяў Вітаўта, і калі ў няго быў, і цэсар яму тыя словы мовіў, і Вітаўт яму рэк: "Я таго не магу ўчыніці бяз волі паноў рад сваіх", і прасіў цэсара, абы пры том быў. "Как буду паном сваім мовіці тыя словы, іж паном хрысьціянскім, цэсару яго міласьці ся відзіць, і брату маяму каралю Ягайлу, то штобы межы тымі панствы бе ўпакой, і тэж межы вамі брацтва, прыязьнь, штобы вы зь ляцкімі паны ўбраціліся, гербы ад ніх пабралі". I цэсар тэж пачаў паном літоўскім мовіць, іж панове ляцкіі не маглі іначай упакою ўчыніці межы каралеўствам Чэскім і Польскім, а заўжды межы тымі каралеўствы валькі бывалі, а так панове ляцкіі з паны чэскімі тым збраціліся, іж гербы сабе ляхове пабралі ў паноў чэскіх, і калі гербы пабралі, а тыя ся збрацілі, і ад тых жа мест валька межы німі перастала, і ў пакою межы сябе жывуць. Панове літоўскіі паведзелі цэсару і князю вялікаму Вітаўту тым абычаем: "Міласьцівы цэсару і гаспадару наш, вялікі княжа Вітаўце. Ляхове не была шляхта, але былі людзі простыі, а ні мелі гербаў сваіх і вялікімі дары таго даходзілі ў чэхаў. Беручы так вялікіі скарбы ад ніх і гербаў сваіх, іж жычылі, і шляхтою іх пачынілі, і ў гербы сваі іх прынялі, але мы шляхта старая, рымская, каторыі прэдкі нашы з тымі гербы сваімі зашлі да тых панств і іх ужывалі, а так мы цяпер іх маем і іх ужываем яка сваіх, а чэраз ніх не патрабуем жадных інных гербаў, новых, але ся дзержым старых сваіх, што нам прэдкі нашы заставілі". I цэсар паведзіў, штобы есьце гербы прыймавалі ў ляхаў, жэбы для шляхецтва, бо вы старшая шляхта і прэдняя, ніж ляхове, але гербы ў ніх бераце для адзіноцтва і для брацтва межы вамі, бо калі гербы межы сябе пабераце, тагды адзін аднаму братам застанець, і павінен будзець адзін аднаму спрыяці.

А потым Вітаўт на ўпакой намовіў паноў сваіх, абы зь ляхі збраціліся і гербы ад ніх бралі для таго, штобы тым растыркам пераказы не ўчынілі каруне яго, а мовіў ім тым абычаем: "Ведзь жа, калі каруну прынясуць, і вы ім за ся можаце лісты іх назад адаслаці, а гербы іх пакінуці, а сваі старыі за ся ўзяці". I панове, слышачы тыі словы ад гаспадара сваяго, а жычачы яму каруны і на то прызволілі".

Безумоўна, нашая шляхта і да Гародлі мела ўласныя гербы, пра што сьведчаць ня толькі летапісцы, але і іншыя гістарычныя дакуманты, асабліва пячаткі на іх. Праўда, гэтыя гербы выконвалі крыху іншыя функцыі, чым у заходнеэўрапейскага рыцарства. У Заходняй Эўропе геральдыка была ўжо досыць інтэграваная, аднымі гербамі карысталіся ангельцы і французы, італьянцы і немцы, гербавая справа была добра распрацаваная і сыстэматызаваная, існаваў агульнапрыняты рыцарскі кодэкс. У Заходняй Эўропе герб быў знакам асобы, індывідуума, а ў нас, як правіла, знакам роду, да якога маглі належаць дзясяткі й сотні блізкіх і далёкіх родзічаў, і ня толькі родзічаў. Чэмпіёнам у гэтым пляне, безумоўна, ёсьць герб Ястрабец, якім карысталіся больш за дзьвесьце сем'яў. У той жа час існавалі роды, што ўжывалі некалькі розных гербаў. Скажам, Жарскія - тры гербы, Кавалеўскія - ажно восем, Вольскія - больш за дзесяць. Дарэчы, нашыя продкі вярнулі-такі, пасварыўшыся з палякамі, іхныя гербы, але потым узялі зноў, бо Эўропа, што ні гавары, ёсьць Эўропа. Яна дала нам мноства гербаў. Зарэмба, Гербурт, Брохвіч, Вадвіч, Самсон, Сас, Ляліва прыйшлі ў нашу геральдыку зь Нямеччыны; герб Котвіч - з Аўстрыі; Окша, Граблі, Парай, Адравуж, Дрыя, Павала - з Багеміі й Маравіі; Равіч - з Англіі; Лебедзь - з Даніі; Тарнава - аж з вострава Родас; Гіпацэнтаўр, Геральт, Сьвінка, Ладзьдзя прывандравалі са старажытнага Рыма. 3 Рыма паходзіць і герб Корвін. Геральдычная легенда зьвязвае гэты герб зь імем легіянэра Валерага Мэсалы Корвіна, ад якога ён трапіў у Вугоршчыну, да каралёў Яна і Мацея Корвінаў, адтуль праз Чэхію і Польшчу - у Вялікае Княства Літоўскае. Расьсяліўшыся на Беларусі, чорны крук з залатым пярсьцёнкам у дзюбе даў жыцьцё яшчэ некалькім гербам, у прыватнасьці, Сьлепаворану, Разінцу, Зяновічу і Азёрам.

Але гэта ўжо крыху іншая, хоць і ня менш цікавая тэма. Мэта ж нашых публікацыяў, якія мы працягваем ужо трэці год,- пазнаёміць шырокага чытача, аматара гісторыі й мастацтва, з самабытнымі, арыгінальнымі выявамі гербаў, якімі карысталася нашая шляхта ў XVII-XIX стагодзьдзях, зацікавіць навукоўцаў, інсьпіраваць далейшыя пошукі і дасьледаваньні. Выявы, каторыя вы бачылі на нашых каляровых старонках,- аўтэнтычныя, гэта ня аўтарскія перамалёўкі ці мастацкія інтэрпрэтацыі. Гэтак яны выглядаюць у старых дакумантах, геральдычных кнігах, на пажоўклых прывілеях і дыплёмах, і ў гэтым іхная мастацкая й навуковая каштоўнасьць.

У часы росквіту геральдычнай культуры гербавыя выявы былі надзвычай распаўсюджаныя. Герб упрыгожваў будынак і зброю, посуд і кнігу, глядзеў з пацямнелых сямейных партрэтаў і каменных надмагільляў, суправаджаў шляхціча літаральна ад калыскі да магілы, выклікаючы законнае пачуцьцё гонару ўладальніка, але і патрабуючы высокае чалавечае годнасьці. Беларускі шляхоцкі герб, пачаўшыся, як знак уласнасьці, таўро, татэм, пячатка, завяршыў сваю мастацкую эвалюцыю ў XVII стагодзьдзі, набыўшы агульнаэўрапейскія геральдычныя рысы. Галоўнаю вызначальнаю часткаю герба зьяўляецца шчыт з выяваю на ім, незалежна ад шматлікіх дадатковых атрыбутаў. Гэтую выяву будзем называць знакам або гербавым знакам. У нашых суседзяў-расейцаў яна называецца "знамя", у палякаў - "godlo". Акрамя шчыта, сучасны герб можа мець шолам, над шоламам карону, над імі навершнік або кляйнод (упрыгожаньне), намёт ці мантыю, шчытатрымальнікі, дэвізы. Існуе і такая мастацкая аздоба, як знакі годнасьці, пасады ці прафэсіі (булавы, ключы, гарматы, шаблі, сьцягі, біскупскія мітры ды інш.). Выяўленчыя элемэнты, зь якіх складаецца асноўная частка герба - знак, даволі нешматлікія і добра сыстэматызаваныя. Гэта прадметы ўзбраеньня, часткі абарончых архітэктурных пабудоваў (вежы, муры і г. д.), побытавыя рэчы, чалавечая пoстаць або часткі цела, жывёлы і расьліны, фантастычныя істоты, сонца, месяц, зоркі і, нарэшце, розныя крыжы і рэлігійныя сымбалі. Колеравая гама гербаў таксама досыць строгая і сьціплая, усталяваная на працягу стагодзьдзяў. Жоўты і белы - гэта металы, золата і срэбра. Ужываюцца таксама чырвань і блакіт, пурпур, зелень і чэрнь, якія называюцца эмалямі, і некаторыя дадатковыя колеры. I яшчэ ўмоўна маляваныя футры гарнастая, вавёркі, сабаля ды ласкі. Для кожнага з гэтых выяўленчых элемэнтаў і фарбаў існуе агульнапрынятая графічная мова, напрыклад, золата перадаецца кропачкамі, чырвань - вэртыкальнаю штрыхоўкаю і г. д. Але пра ўсё гэта, як і пра іншыя асаблівасьці шляхецкіх гербаў (формы шчытоў, іх падзел, кароны, намёты і г. д.), добра й падрабязна напісана польскімі ды расейскімі геральдыстамі, да якіх я і адсылаю зацікаўленых.

Гербы, якія мы друкавалі ў часопісe,- гэта вельмі нязначная частка багатае, разнастайнае геральдычнае спадчыны, што захоўваецца ў нашых архівах, чакаючы сваіх дасьледнікаў і публікатараў.

А зараз прапануем вам пазнаёміцца са сьпісам старажытных беларускіх шляхоцкіх родаў. У яго ўвайшлі толькі тыя роды, што фіксуюцца ў архіўных і літаратурных крыніцах XVII-XVIII стагодзьдзяў, да падзелу Рэчы Паспалітай і захопу беларускіх земляў царскаю імпэрыяй. Сьпісы складзеныя (тэрытарыяльна) на падставе матэрыялаў Менскай, Магілеўскай, Гарадзенскай, Віцебскай, Смаленскай і часткова Віленскай губэрняў. Яны не прэтэндуюць на канчатковасьць. Рэдакцыя будзе ўдзячная шаноўным чытачам за ўдакладненьні і дапаўненьні.

СТАРАЖЫТНЫЯ БЕЛАРУСКІЯ ШЛЯХОЦКІЯ РОДЫ

Абадовіч, Абакановіч, Абаленскі, Аберучаў, Абламовіч, Абламоўскі, Аблачынскі, Абніскі, Аборскі, Абрамовіч, Абрамоўскі, Абрампальскі, Абрыцкі, Абуховіч, Абухоўскі, Авярковіч, Аганоўскі, Агінскі, Агонь, Агрызка, Адамовіч, Адашовіч, Адахоўскі, Адзінец, Адляніцкі, Адноўскі, Адольскі, Адольф, Адорскі, Азаровіч, Адравонж, Адынец, Ажахоўскі, Ажэльскі, Азанчэўскі, Азаркевіч, Азямблоўскі, Азямбоўскі, Акаловіч, Акінчыц, Аколаў, Аксак, Акулевіч, Акуліч, Акушка, Акшэўскі, Алдакоўскі, Александровіч, Алендзкі, Аленскі, Алецкі, Алеша, Алізаровіч, Алісевіч, Аліфіровіч, Аліфяровіч, Альляк, Альбікоўскі, Альпінскі, Альхімовіч, Альшэўскі, Алявінскі, Алякевіч, Алянкевіч, Аляхновіч, Аляшкевіч, Амбражэвіч, Амброк, Амяцінскі, Анашковіч, Ангірскі, Андраеўскі, Андрайковіч, Андрусевіч, Андрушкевіч, Анікевіч, Анісовіч, Аніхімоўскі, Анкудовіч, Аношка, Антаневіч, Антушэвіч, Ануфровіч, Анцута, Анцыпа, Апока, Апухцін, Арамовіч, Арасімовіч, Арахоўскі, Арашкоўскі, Аргун, Ардынец, Аржаноўскі, Аржахоўскі, Арлоўскі, Арол, Арсеньнеў, Арцімовіч, Арціхоўскі, Арцішэўскі, Аршанеўскі, Арымовіч, Арэльскі, Арэшка, Арэшкавіч, Асавецкі, Асіповіч, Асіпоўскі, Аскерка, Асмалоўскі, Асмольскі, Асоска, Асоўскі, Астаневіч, Астаньковіч, Астахевіч, Асташкевіч, Асташэвіч, Астражэнцкі, Астраменцкі, Астрожскі, Астроўскі, Астрэйка, Асухоўскі, Асяеўскі, Асяндоўскі, Асяцімскі, Атэнгаўз, Аўгустоўскі, Аўгусьціновіч, Аўлачымскі, Аўсяны, Аўтушкевіч, Афанасовіч, Аханка, Ахатніцкі, Ахацімскі, Ахрымовіч, Ачакоўскі, Ачапоўскі, Аш, Ашторп, Ашчэўскі.

Бабашынскі, Бабецкі, Бабінскі, Бабіцкі, Бабіч, Бабоўскі, Бабраўніцкі, Бабровіч, Баброўскі, Бавароўскі, Багамолец, Багатака, Багарэвіч, Багатырэвіч, Багдановіч, Багдановіч-Дварэцкі, Багданскі, Багданоўскі, Багдашэўскі, Багрын, Багурскі, Багуслаўскі, Багуцкі, Багушэвіч, Багушэўскі, Бадаровіч, Бадзента, Бажычка, Базарэўскі, Базычка, Байкоў, Байкоўскі, Бак, Бака, Бакіноўскі, Бакун, Балевіч, Балтоўскі, Бальвановіч, Бальцэвіч, Бандзкевіч, Баневіч, Банчэўскі, Банькоўскі, Банюшка, Баравік, Баранаў, Баранецкі, Баранкевіч, Барановіч, Бараноўскі, Баранцэвіч, Баратынскі, Бардзілоўскі, Бардзкі, Баржым, Барждынскі, Баржымоўскі, Барзабагаты, Барздынскі, Баркоўскі, Барло, Бародзіч, Бароздзіч, Бароўскі, Барсаба, Барсук, Барташэвіч, Барташэўскі, Барткевіч, Бартламевіч, Бартноўскі, Барцыта, Баршчэўскі, Барычэўскі, Барысовіч, Барысоўскі, Барэйка, Барэйша, Барэйша-Аляхновіч, Басяцкі, Батарэвіч, Батурыцкі, Баўфал, Бачкоўскі, Бачыжмальскі, Баяроўскі, Баярскі, Бжазінскі, Бжазоўскі, Бжэскі, Бейнар, Бейнаровіч, Белавескі, Белавянец, Белазор, Белапятровіч, Белашыцкі, Бельдзішэўскі, Белгковіч, Беліновіч, Бельскі, Белялюбскі, Белы, Беніслоўскі, Беразоўскі, Беразінскі, Берасьневіч, Бербаш, Бергель, Бернатовіч, Бесер, Бесман, Біберштэйн, Бібікаў, Бібуловіч, Біёлт, Білевіч, Більдынскі, Більмін, Білуньскі, Бірбаш, Біруля-Бялыніцкі, Бітнер, Бітны, Біцютка, Бішэўскі, Блазаевіч, Блажаеўскі, Блажэвіч, Блашчынскі, Блоцкі, Блусь, Бодак, Бой, Бокша, Боландзь, Болбас, Болтуць, Бонч-Багдановіч, Бонч-Бруевіч, Борк, Борсук-Шумёт, Боўт, Бохвіч, Брадоўскі, Бразгун, Бразіна, Бразінскі, Бразоўскі, Брайчэўскі, Брам, Бранавіцкі, Бранеўскі, Бранікоўскі, Брант, Брантка, Бранюшац, Брастоўскі, Браткоўскі, Браховіч, Брахоцкі, Брашчынскі, Бржастоўскі, Броель, Броніч, Бронскі, Брухальскі, Бруцкі, Брушэўскі, Брылеўскі, Брынк, Брынкман, Брэзгін, Брэскі, Бубель, Бувід, Бугарэвіч, Будагоскі, Будвіла, Будзінскі, Будзіславовіч, Будзько, Будзяноўскі, Будкевіч, Будніцкі, Будны, Будрэвіч, Буевіч, Буевіч-Выжляцінскі, Бужынскі, Бузаноўскі, Буйван, Буйвід, Буйко, Буйневіч, Буйніцкі, Буйніцкі-Несьцюш, Буйно, Буквецкі, Букоўскі, Букраба, Букрэй, Булановіч, Булат, Булгак, Булгарын, Бур, Бурачок, Бурба, Бурдзіцкі, Буржынецкі, Бурло-Будзіцкі, Бурскі, Бурцаў, Буры, Буслаўскі, Бутвілоўскі, Бут-Гусаім, Буткевіч, Бутман, Бутовіч, Бутрымовіч, Бухавецкі, Буцьвілоўскі, Буцьвіновіч, Буцко, Буцэвіч, Бучынскі, Буш, Бушынскі, Быкоўскі, Былеўскі, Быліна, Быльчынскі, Быстры, Быстрыцкі, Быхвец, Бычкоўскі, Бычынскі, Бябноўскі, Бядрыцкі, Бялаблоцкі, Бялабрэскі, Бялавескі, Бялевіч, Бялеўскі, Бялецкі, Бяліковіч, Бялінскі, Бяліцкі, Бялкоўскі, Бялькевіч, Бяльковіч, Бялыніцкі, Бяляўскі, Бяляцкі, Бянклеўскі, Бярлінскі, Бярнацкі, Бярновіч.

Вабішчэвіч, Вабішэвіч, Вагнэр, Вадчынскі, Вадынскі, Ваейка, Ваейкаў, Ваенскі, Важынскі, Вазгер, Вазгерд, Вазгінт, Вазноў, Вайдата, Вайдзевіч, Вайзбун, Вайневіч, Вайніловіч, Вайніловіч-Нянькоўскі, Вайніцкі, Вайноўскі, Вайткевіч, Вайткоўскі, Вайхштанскі, Вайцяховіч, Вайцяхоўскі, Вакар, Вакульскі, Валадкевіч, Валадковіч, Валанскі, Валанцэвіч, Валасевіч, Валасецкі, Валатоўскі, Валахоўскі, Валачоўскі, Валентыновіч, Валінскі, Валіцкі, Валковіч, Валовіч, Валодзька, Валожынскі, Валынскі, Валынцэвіч, Вальбек, Валькоўскі, Вальніцкі, Вальчэўскі, Вальтар, Валюжыніч, Валянскі, Ванкевіч, Ванкоўскі, Ванлярлярскі, Ваноўскі, Вансевіч, Ванслаў, Вансовіч, Вансяцкі-Фурс, Вансяцкі, Ванькевіч, Ваньковіч, Ваньчын, Варанковіч, Варанец, Варановіч, Варапай, Варатніцкі, Варатынец, Варатыніцкі, Варнахоўскі, Варняхоўскі, Вароніч, Вароўскі, Васеўскі, Васілеўскі, Васількоўскі, Васінскі, Васкевіч, Васкоўскі, Васьнеўскі, Васькевіч, Васянцовіч, Ваулін, Ваўжэцкі, Ваўкавіцкі, Ваўканоўскі, Ваўраўскі, Ваўчанскі-Міткевіч, Ваўчкевіч, Ваўчковіч, Ваўчыневіч, Ваўчэцкі, Вахштайнскі, Вацура, Вашкевіч, Вашкоўскі, Вашчаровіч, Вашчынін, Ваяводзкі, Вевель, Вевяроўскі, Вейтка, Велічкевіч, Велявейскі, Велямовіч, Веляноўскі, Венцлавовіч, Венцкі, Верашчака, Верашчынскі, Вернікоўскі, Веразумскі, Верны, Весялоўскі, Вечар, Вечар-Шчарбовіч, Вешанеўскі, Вешнякоў, Вжоска, Вігура-Касьцюшкевіч, Візгерд, Віктароўскі, Віламовіч, Віленчыц, Вілінбахаў, Вілкамірскі, Вількіцкі, Вількашэўскі, Вільпішэўскі, Вільчынскі, Вілямоўскі, Віляноўскі, Вінарскі, Вінскі, Вінча, Вінярскі, Вінпша, Вірт, Віртаў, Віскоўскі, Віскант, Віславух, Вітакоўскі, Вітвіцкі, Віткевіч, Віткоўскі, Вітоўскі, Вічульскі, Вішнеўскі, Вішнеўскі-Гольдым, Вішчынскі, Віюк, Влашчэўскі, Войзбун-Патуліцкі, Война, Война-Сідаровіч, Война-Ясянецкі, Войніч, Войсім, Волчак, Вольмер, Вольскі, Вольскі-Мягчыловіч, Вонскі, Воранаў, Воўк, Воўк-Карачэўскі, Воўк-Курачэўскі, Воўк-Ланеўскі, Воўк-Левановіч, Воўк-Санеўскі, Вуловіч, Выганоўскі, Выжляцінскі, Выжыцкі, Выкоўскі, Вылазка, Выляжынскі, Вырвіч, Вырвіч-Васілевіч, Вырыкоўскі, Вырубаў, Выславух, Высоцкі, Вышамерскі, Вышамірскі, Вышкоўскі, Вышынскі, Вышэнскі, Вязьміцінаў, Вяленчыц, Вялёнга, Вялічка, Вянгерскі, Вянглеўскі, Вянглінскі, Вяндорф, Вянгрэцкі, Вянслаўскі, Вянцкевіч, Вянцкоўскі, Вянцэвіч, Вяракса, Вярбіцкі, Вярбоўскі, Вяржбіцкі, Вяржбоўскі, Вяржэнскі, Вярнікоўскі, Вяроўкін, Вяроўкін-Шалюта, Вярсоцкі, Вярхоўскі, Вярцінскі, Вярыга, Вярыга-Дароўскі, Вярыга-Дарэўскі, Вярэйскі, Вярэміч, Вярэніч, Вярэнка, Вярэнька, Вярэшка, Вячынскі, Вяшчыцкі.

Гаваркоўскі, Гаворка-Яштальд, Гагалінскі, Гадачэўскі, Гадзельскі, Гадзінскі, Гадзіцкі, Гадзяеўскі, Гадлеўскі, Гадлеўскі-Газдава, Гадыцкі, Гадэцкі, Гаеўскі, Гайдамовіч, Гайжэўскі, Гайко, Гайковіч, Галавач, Галавін, Галавінскі, Галакціён, Галамбёўскі, Галанеўскі, Галаўня, Галецкі, Галіёф, Галіноўскі, Галінскі, Галіцкі, Галкоўскі, Галкоўскі-Аданевіч, Галоўчыц, Галубіцкі, Галубок, Галубоўскі, Галынскі, Галяеўскі, Галямбеўскі, Гамаліцкі, Гамлікевіч, Гамрат, Гамулецкі, Гана, Ганіпроўскі, Ганкевіч, Ганкоўскі, Гансеўскі, Гансоўскі, Гансяроўскі, Гантарскі, Гарабурда, Гарагляд, Гарадзецкі, Гарадынскі, Гаражанскі, Гараін, Гаранскі, Гаранскі-Іпатовіч, Гарасімовіч, Гараўскі-Гракала, Гарацкевіч, Гарбатоўскі, Гарбацкі, Гарбацкі-Канановіч, Гарбацэвіч, Гарбачэўскі, Гарбашэўскі, Гарбузаў, Гаргліновіч, Гардзевіч-Варапай, Гардзялкоўскі, Гаркавіч, Гарлеўскі, Гарнастай, Гарноўскі, Гарошка-Буры, Гасьперскі, Гарткевіч, Гартынскі, Гарчак, Гарэльскі, Гарэцкі, Гатоўскі, Гатоўскі-Калюмна, Гаўгер, Гаўрылкевіч, Гаўсман, Гацыскі, Гевартоўскі, Гедзяонаў, Гедымін, Гедрановіч, Гейдукевіч, Гейштар, Гелваноўскі, Гельяшэвіч, Гельяшэвіч-Рудзецкі, Гельтман, Гербурт-Гяйбовіч, Гердзяеўскі, Герман, Герн, Герскі, Герцык, Гескі, Гзоўскі, Гіжыцкі, Гізьберт-Студзіцкі, Гізіцкі, Гілевіч, Гілеўскі, Гільхен, Гінтар, Гінтаўт, Гінтаўт-Дзевялтоўскі, Гіра-Сырынскі, Гірцыус, Гірын, Гітар, Главацкі, Главецкі, Гладкевіч, Гладкі, Гладкоўскі, Гламбоцкі, Гласко, Глеба, Глебка, Гліндзіч, Глінка, Глінскі, Глушаноўскі, Глябовіч, Гляско, Гнаінскі, Гнатоўскі, Гняўчынскі, Голіуш, Голуб, Голуб'еў, Горварт, Гордын, Горніч, Горскі, Гоўвальд, Гоферт, Гоцкі, Грабеньскі, Грабніцкі, Грабоўскі, Грабчынскі, Граве, Градзецкі, Граковіч, Грамздорф, Грамыка, Гранкоўскі, Гранастайскі, Гратулевіч, Грахольскі, Грахоўскі, Гродзенскі, Гродзкі, Грос, Гротуз, Грудзіна, Грудзінскі, Грудзінцаў, Грум-Грымайла, Грусьвіцкі, Грушвіцкі, Грушэцкі, Грыбоўскі, Грыгаровіч, Грыгор'еў, Грымала, Грынёў, Грыневіч, Грынеўскі, Грынкевіч, Грынцэвіч, Грынявіцкі, Грыцкевіч, Грыцэвіч-Ужумецкі, Грышанеўскі, Грыяркевіч, Грэкаў, Грэль, Грэчына, Губарэвіч, Губарэвіч-Рудабыльскі, Гудвіловіч, Гудыноўскі, Гузэльф, Гульбінскі, Гумінскі, Гусоўскі, Гундзіус, Гурко, Гурскі, Гу-рыновіч, Гурыновіч-Ждановіч, Гутар, Гутакоўскі, Гутаровіч, Гуткоўскі, Гутоўскі, Гутэн-Чапскі, Гушча, Гядвіла, Гядройц, Гядройц-Юрага, Гялевіч, Гяліцкі, Гярдзей, Гяцэвіч, Гячэвіч.

Дабашынскі, Дабжанскі, Дабкевіч, Дабоўскі, Дабравольскі, Дабрагост, Дабрагоўскі, Дабранскі, Дабрасельскі, Дабрынецкі, Дабрынскі, Давідоўскі, Давыдаў, Даганоўскі-Агонь, Дадэрка, Дадэркала, Дайнатовіч, Дакігіевіч, Далабоўскі, Далецкі, Далецкі-Міткевіч, Даліва, Далінскі, Даманоўскі, Даманскі, Дамарацкі, Дамашнеў, Дамашэвіч, Дамашэўскі, Дамброва, Дамброўскі, Дамброўскі-Грыва, Дамейка, Дамішэвіч-Шымко, Дамухоўскі, Данброва, Данброўскі, Данейка, Данілевіч, Даніловіч, Даніловіч-Гоцкі, Даноўскі, Данялецкі, Дарагастайскі, Даражынскі, Дарашкевіч, Дарашкоўскі, Дастаеўскі, Дасюкевіч, Даўгяла, Даўгяла-Завіша, Даўмонт, Даўнаровіч, Дашкевіч, Дашкевіч-Карыбут, Дашына, Дваракоўскі, Дваржэцкі, Дзванкоўскі, Дзегцяроў-Дзяржанскі, Дзелявайла, Дзем'яновіч, Дземяшкевіч, Дзенгялеўскі, Дзераваед, Дзеражынскі, Дзерангоўскі, Дзердзяеўскі, Дзерналовіч-Дарыя, Дзеружынскі, Дзеўга, Дзіковіч, Дзічкоўскі, Дзябой, Дзявойна, Дзявонскі, Дзягілевіч, Дзядзіцкі, Дзядзюля, Дзяконскі, Дзямбінскі, Дзямідзецкі-Дзямідовіч, Дзямідовіч, Дзямідовіч-Ваўчацкі, Дзяміра, Дзяніза, Дзянісевіч, Дзянісовіч-Туміла, Дзяржноўскі, Дзяржынскі, Дзяржэнскі, Дзятко, Дзяшукоў, Дзяшчынскі, Длатоўскі, Длугапольскі, Длужнеўскі, Длускі, Дмахоўскі, Дмужнеўскі, Дмухоўскі, Доўнар, Дох, Дохтураў, Драбышэўскі, Дравецкі, Драздовіч, Драздоўскі, Драздоўскі-Мелех, Драздоўскі-Мрочка, Дракаловіч, Дрангоўскі, Драўдзік, Држневіч, Дружнеўскі, Дружылоўскі, Дружынскі, Друкарт, Друцкі, Дрыжынскі, Дрэлінг, Дубавецкі, Дубенскі-Качан, Дубікоўскі, Дубіна, Дубінскі, Дубіса, Дубіцкі, Дубовік, Дубойскі, Дубоўскі, Дубрава, Дубяга, Дубяйкоўскі, Дубялеўскі, Дудзінскі, Дудкоўскі, Дукальскі, Дукшта, Дукшынскі-Дукшта, Дукшыцкі, Дулевіч, Дуліч, Думін, Дунаеўскі, Дунай, Дунін-Баркоўскі, Дунін-Жухоўскі, Дунін-Марцінкевіч, Дунін-Сьлянец, Дунін-Сульгустоўскі, Дурасовіч, Дураў, Духавецкі, Духноўскі, Душак, Душкевіч, Душэўскі, Дыбоўскі, Дыман, Дышлеўскі, Дэмбравінскі.

Едзяшаў, Ельскі, Ендраеўскі, Ендрыеўскі, Ермалінскі, Ермаловіч, Ерыхайлаў, Есіповіч, Есман, Есьман, Еўраінаў, Едка, Ёдка-Наркевіч, Елшын.

Жабка, Жабкевіч, Жаброўскі, Жабчыц, Жабыка-Жэмба, Жагалаў, Жаглінскі, Жагнеўскі, Жагота, Жайкоўскі, Жакет, Жалігоўскі, Жалкоўскі, Жалязоўскі, Жангайловіч, Жандзецкі, Жандлоўскі, Жаравовіч, Жарацінскі, Жардзецкі, Жаромскі, Жарскі, Жаслаўскі, Жаўняровіч, Жаўрыд, Жаўток-Міткевіч, Жванскі, Ждан, Жданкевіч, Ждановіч, Ждановіч-Крукоўскі, Жміеўскі, Жогла, Жоландзь, Жоўтка-Міткевіч, Жудро, Жудро-Пархімовіч, Жук, Жукевіч, Жукоўскі, Жукоўскі-Корцін, Жукоўскі-Прус, Жураўскі, Журомскі, Жуяртоўскі, Жыбурт-Жыбуртовіч, Жывіцкі, Жыгмант, Жыдовіч, Жыжэмскі, Жыжнеўскі, Жызьнеўскі, Жылай, Жылінскі, Жылкевіч, Жынкоў, Жыркевіч, Жыркевіч-Фурс, Жыткевіч, Жэльскі, Жэра.

Забажынскі, Забароўскі, Заблоцкі, Забродзкі, Заброўскі, Забэла, Забярэзінскі, Завадзкі, Завіслоўскі, Завістневіч, Завістоўскі, Завітневіч, Завіша, Завусьцінскі, Загароўскі, Загорскі, Загоскін, Загурскі, Задарноўскі, Задольскі, Заельскі, Зайкоўскі, Закалінскі, Закрэўскі, Залатухін, Залатынскі, Заленскі, Залескі, Залеўскі, Залівака, Залітоўскі, Заліўскі, Залондзь, Залускі, Залюцінскі, Залявака, Замайскі, Замайскі-Кярдзея, Замбрыцкі, Зан, Занеўскі, Занегін-Занковіч, Занькоў, Запасьнік, Запольскі, Запольскі-Умырука, Зарака-Заракоўскі, Заранка, Заржэцкі, Зароскі, Зароўскі, Зарубскі, Зарэмба, Зарэмбскі, Засадзкі, Засецкі, Засуліч, Заторскі, Захараў, Захарэвіч, Захарэўскі, Зацапяка, Зацьвіліхоўскі, Зачынскі, Заштаўт, Заянчкоўскі, Збарамірскі, Збароўскі, Зброжак, Звольскі, Зьвягін, Зьвяровіч, Згерскі, Згірскі, Зглішэўскі, Згаржэльскі, Здановіч, Зданоўскі, Зьдзітавецкі, Здраеўскі, Здрайкоўскі, Зелязьніцкі, Зелянеўскі, Зімнах, Зімніцкі, Зімодра, Златкоўскі, Змачынскі, Змачыцкі, Зьмееў, Зьмечароўскі, Знамяроўскі, Зомбек, Зуб, Зуб-Вянкевіч, Зубко-Ілініч, Зубкоўскі-Аколаў, Зубкоўскі-Рабцэвіч, Зубовіч, Зубовіч-Эйдзятовіч, Зубоўскі, Зубраўскі, Зубрыцкі, Зубялевіч, Зуеўскі, Зуяртоўскі, Зябіцкі, Зябкоўскі, Зялёнка, Зялінскі, Зялкоўскі, Зяльвовіч, Зямацкі, Зянкевіч, Зяновіч, Зянковіч-Радус, Зянкоўскі, Зяновічoваніцкі.

Іванкевіч, Іванаў, Іваноў-Луцэвін, Іваноўскі, Іваноўскі-Рагаль, Івашкевіч, Івашэўскі, Івіцкі, Ігнатовіч, Ігнатоўскі, Ігнацьеў, Іжыцкі, Ізьбіцкі, Ізьвекаў, Ізвольскі, Іздэбскі, Ізмайловіч, Ілініч, Ільпінскі, Імбра, Імянінскі, Імшэнік-Кандратовіч, Інглінк, Іпацэвіч, Ісаевіч, Ісакевіч-Абардо,

Кабылінскі, Кавалеўскі, Кавалеўскі-Шавердыновіч, Кавалёў, Кавалік, Кавальскі, Каверскі, Кавэцкі, Кагель, Кагнавіцкі, Кадзевіч, Каднікаў, Кажанеўскі, Кажухоўскі, Кажынскі, Казакевіч, Казакевіч-Смолька, Казакоўскі, Казановіч, Казаноўскі, Казарскі, Казапалянскі, Казарынаў, Казарын, Казарын-Акуліч, Казельскі, Казёл-Паклеўскі, Казігродзкі, Казікоўскі, Казімірскі, Казіца, Казноўскі, Казлавіцкі, Казьлінскі, Казлоўскі, Казьлякоўскі, Казубоўскі, Казярадзкі, Казяроўскі, Каішэўскі, Кайша, Какоўскі, Калавур, Каладзінскі, Каладзінскі-Гескі, Калакоўскі, Калакуцкі, Калантай, Каласоўскі, Калачкоўскі, Калачынскі, Калаур, Календа, Календа-Стадніцкі, Каленчынскі, Каліноўскі, Калінскі, Калкоўскі, Каловіч, Калтоўскі, Калупайла-Радзяеўскі, Калусоўскі, Кальніцкі, Калышка, Калюмна, Калянкоўскі, Калянчынскі, Калясінскі, Калячыцкі, Камар, Камар-Забажанскі, Камар-Стахоўскі, Камарніцкі, Камароўскі, Каменскі, Камёнка, Камінскі, Камінскі-Багрын, Каморскі, Камоўскі, Камоцкі, Кампа, Кампаноўскі, Канановіч, Канапацкі, Канапельскі, Канапельчыцкі, Канарскі, Канарскі-Фірлей, Канасевіч, Кандратовіч, Кандыба, Канеўскі, Канкаловіч, Канопка, Канстанціновіч, Канцлер, Канцэвіч, Канюшэўскі, Капалінскі, Каперскі-Буткевіч, Капец, Каплінскі, Капулцэвіч-Любрыцкі, Капуста, Капусьцінскі, Капярніцкі, Карабанаў, Карабановіч, Карага, Каралькевіч, Каралькоў, Караневіч, Караткевіч, Караткевіч-Корвін, Каратышэўскі, Карафа, Карачэўскі, Карбоўскі, Карвецкі-Рамша, Карвоўскі, Кардо, Кардоўскі, Каржанеўскі, Каржанецкі, Карзбок, Карзон, Карзюк-Залескі, Карказовіч, Каркулеўскі, Карловіч, Карніловіч, Карніцкі, Карноўскі, Кароза, Карольна, Каролька-Баброўскі, Карпіловіч, Карпінскі, Карповіч, Карсак, Карсакоў, Карсьніцкі, Карташоў, Карусьцінскі, Карчэўскі, Карчэўскі-Сьвенчыц, Карыбскі, Карытка, Карынскі, Карыцкі, Карэва, Карэйва, Карэцкі, Касабуцкі, Касавуцкі, Касаковіч, Касапалянскі, Касаржэцкі, Касаржэўскі, Касацкі, Касачэўскі, Касецкі, Касінскі, Касіцкі, Касьмерскі, Касмоўскі, Касоўскі, Касьперскі, Касьпяровіч, Касткоўскі, Кастравіцкі, Кастрыца, Кастрыца-Львовіч, Кастрыцкі, Кастэцкі, Касьцевіч, Касьцюкевіч, Касьцюшка, Касьцюшка-Сяхновіцкі, Касько, Каткоўскі, Катлінскі, Катлубай, Катовіч, Каханскі, Каханоўскі, Кахлеўскі, Кахоўскі, Кацюцэвіч, Кацяеўскі, Кацярло, Качаноўскі, Качкоўскі, Качынскі, Каша-Згерскі, Кашанскі, Кашанскі-Глеб, Кашарэўскі, Кашкараў, Кашовіч, Кашуба, Кашура, Кашутароўскі, Кашыц, Кашэўскі, Квапішэўскі, Квяткоўскі, Квяткоўскі-Якса, Квяцінскі, Кеўліч, Кеўпш, Кеўпша, Керн, Кернажыцкі, Кібарт, Кібартовіч-Любецкі, Кібоўскі, Кімбар, Кіркор, Кірхнер, Кірыян, Кірыяцкі, Кірэеў, Кісель, Кісель-Загаранскі, Кіслоўскі, Кісьляк, Кісьлянскі, Кістар, Кісялёў, Кішка, Кішкевіч, Кладніцкі, Клаеўскі, Клакоцкі, Клапатоўскі, Клачкоў, Клачкоўскі, Клецкі, Кліёт, Клікса, Кліманскі, Клімантовіч, Клімашэўскі, Клімовіч, Клімовіч-Церанецкі, Клінскі, Кліхноўскі, Клішко, Клішэўскі, Кліяноўскі, Клот, Клочка, Клучынскі, Клюкоўскі, Ключынскі, Ключэўскі, Кляпацкі, Клячкоўскі, Кляшчоўскі, Кляшчэўскі, Кміта, Кміта-Ратомскі, Кнішэўскі, Княжыц-Гласко, Кодзь, Кожын, Козел, Кондыраў, Контаўт, Контрым, Кончыц, Копаць, Копец, Копець, Копець-Будзіславовіч, Кор, Корбат-Зелязьніцкі, Корбут, Корбут-Карафа, Корвін-Круковіч, Корвін-Крукоўскі, Корвін-Караткевіч, Корвін-Красінскі, Корвін-Кучынскі, Корзан, Корзун, Корн, Корніч, Корсак, Корсакаў-Рымскі, Корчыц, Коршун, Косаў, Косьць, Косьця, Коўб, Коўзан, Коўба-Сялецкі, Коц, Кошка, Краеўскі, Крайскі, Кракоўка, Кракоўскі, Краменьскі, Крамянецкі, Крапоткін, Красінскі, Красінскі-Корвін, Красіцкі, Краскоўскі, Краснадэмбскі, Красьніцкі, Красоўскі, Краткоўскі, Кратоўскі, Краўз, Крашоўскі, Крашчэнскі, Крашэўскі, Крачак-Дубіса, Крачкоўскі, Крашынскі, Крашэўскі, Круковіч, Крукоўскі, Крукоўскі-Здановіч, Круневіч, Крупка, Крупскі, Кручынскі, Крушэўскі, Крушынскі, Крываблоцкі, Крывец, Крывец-Кузьміцкі, Крывіцкі, Крыгер, Крыгер-Вайноўскі, Крыжаноўскі, Крыжэвіч, Крыжэўскі, Крызаноўскі, Крымоўскі, Крыніцкі, Крынскі, Крыўкоўскі, Крычэўскі, Крыштафовіч, Крышылоўскі, Крэйчман, Крэмпскі, Крэпскі, Крэўц, Ксяневіч, Кубароўскі, Кубарскі, Кубліцкі, Кубышкін, Кудзіновіч, Кужанецкі, Кузянёў, Кузьміцкі, Кукевіч, Кукель, Кукленскі, Куковіч, Куксінскі, Кулак, Кулаковіч, Кулакоўскі, Кулень-Славенскі, Кулеш, Кулеша, Куляшэвіч, Кулікоўскі, Куліцкі, Кульковіч, Кульнец, Кульпановіч, Кульчыцкі, Куляшэвіч, Куньдзіч, Куневіч, Куніцкі, Куноўскі, Кунцэвіч, Купінскі, Купрэвіч, Куравецкі, Курадоўскі, Курак, Курака, Курачыцкі, Кураш, Куржанецкі, Курмін, Курнатоўскі, Курневіч, Куроўскі, Курч, Курыловіч, Кусакоў, Кусонскі, Кусьцінскі, Куторга, Кутузаў, Кутылоўскі, Кухцінскі, Кучук, Кучук-Сестранцэвіч, Кучынскі, Кучэўскі, Кушлейка, Кушлянскі, Куяўскі, Кялчэўскі, Кяневіч, Кяневіч-Бянько, Кянстовіч, Кярзноўскі, Кярсноўскі.

Лабановіч, Лабаноўскі, Лабецкі, Лабоцкі, Лабут, Лабутаў, Лавейка, Лавіцкі, Лавянецкі, Лагоцкі, Лагуноў, Лагяўніцкі, Ладынін, Лажэнскі, Лазараў, Лазаровіч, Лазарэвіч, Лазецкі, Лазінскі, Лазіцкі, Лазоўскі, Лакіс, Ламановіч, Ламанскі, Ламацкі, Ламінскі, Ланеўскі, Ланецкі, Ланоўскі, Ланько, Лапа, Лапата, Лапіцкі, Лапкін, Лапкоўскі, Лапо-Старжанецкі, Лапускі, Лапухін, Лапушынскі, Ласан, Ласінскі, Ласіцкі, Ласкі, Ласоўскі, Ластоўскі, Ласятынскі, Латкоўскі, Лаўмянскі, Лаўрыновіч, Лаўчынскі, Лашкароў, Лашкевіч, Леановіч, Леасевіч, Лебядзінскі, Левандоўскі, Левановіч, Левашкевіч, Левашоў, Ледаховіч, Лей, Лембіч, Лемяшэўскі, Ленскі, Лесьлі, Лешка, Лёзка, Ліноўскі, Ліноўскі-Лінавецкі, Ліпень, Ліпінскі, Ліпко, Ліпніцкі, Ліпскі, Лісіцкі, Лісоўскі, Літвіновіч, Ліхадзіеўскі, Ліцьвінаў, Ліцінскі, Лішань, Логвін, Лойба, Лойка, Лопат-Быкоўскі, Лось, Луба, Лубна, Лубянец, Лукаўскі, Лукашэвіч, Лукірскі, Лукомскі, Лукоўскі, Лук'янаў, Лук'яновіч, Лук'янскі, Луневіч, Лунеўскі, Лунскі, Лупандзін, Луткоўскі, Луцкевіч, Луцэвіч, Львовіч, Лыжыкевіч, Лыжыковіч, Лык, Лыскоўскі, Лычкоўскі, Лышкевіч, Лышчынскі, Лышчыцкі, Люба, Любавіцкі, Любамірскі, Любанецкі, Любатынскі, Любаўскі, Любашчынскі, Любенскі, Любецкі, Людагоўскі, Людагоскі, Лютаровіч, Ляванскі, Лявіцкі, Лядніцкі, Ляйнвэбэр, Лякмунт, Лялевіч, Лямбейскі, Лямніцкі, Лянг, Лянге, Ляндзберг, Ляневіч, Лянкевіч, Ляновіч, Лянтоўскі, Лянцкаронскі, Лянчэўскі, Лямніцкі, Ляпарскі, Ляпескі, Ляпкоўскі, Лясатовіч, Ляскевіч, Ляскоўскі, Лясьнеўскі, Лясоцкі, Лясі, Ляўданскі, Лях, Ляхаў, Ляховіч, Ляхоўскі, Ляцецкі, Ляцкі, Лячыцкі, Ляшкевіч, Ляшкевіч-Зяновіч, Ляшкоўскі, Ляшчынскі.

Мадгер, Магільніцкі, Магнушэўскі, Маголін, Магучы, Мадзалеўскі, Мадзарскі, Мадзялеўскі, Маеўскі, Мажанскі, Мажэйка, Мазалеўскі, Мазанскі, Мазуркевіч, Мазурын, Мазырка, Майдановіч, Макавецкі, Макалінскі, Макаровіч, Макарскі, Макарэвіч, Маклак, Макоўскі, Макрыцкі, Максімовіч, Малама, Маланецкі, Малахоўскі, Малевіч, Малеўскі, Малецкі, Маліноўскі, Малінскі, Маліцкі, Малішэўскі, Малковіч, Малцужынскі, Малыніч, Малышаў, Малышчыцкі, Малькевіч, Мальчэўскі, Малышэвіч, Малюшыцкі, Малянчынскі, Маляўскі, Маляшкевіч, Маляшэўскі, Манголін, Манкевіч, Мантовіч, Мантыгерд, Манцэвіч, Манчак, Манчынскі, Манькоўскі, Манцаль, Манцьвір, Манюшка, Маравіцкі, Маразевіч, Маразовіч, Маралёўскі, Мараўскі, Марахоўскі, Марачынскі, Марачэўскі, Маргевіч, Маргойт, Мардасевіч, Мардвін, Маржэцкі, Маркаў, Марквот, Маркевіч, Маркіяновіч, Маркіяновіч-Жуяртоўскі, Маркоўскі, Мароз, Марсант, Марскі, Мартыноўскі, Марцінкевіч, Марціноўскі, Марцішэўскі, Мар'ян, Марэнда, Масальскі, Маскевіч, Масла, Маслоўскі, Масьляк, Мастыка, Масьціцкі, Матулевіч, Матусевіч, Матушэвіч, Матыевіч-Мацяевіч, Матышчыцкі, Махаў, Махвіц, Махцінскі, Мацьвееў, Мацерна, Мацкевіч, Мацэвіч, Мацэўскі, Мацяеўскі, Мацяёўскі, Мацялевіч, Мачарскі, Мачульскі, Мачуноўскі, Машкевіч, Машукевіч, Машынскі, Машчынскі, Машэўскі, Межаеўскі, Мейштра, Мелер, Мелех, Мельткаў, Меляшкевіч, Месьцер, Мігановіч, Мізгайла, Мізгер, Міклашэвіч, Міклашэўскі, Мікоша, Мікулінскі, Мікульскі, Мікуц, Мікуць, Міладоўскі, Мілаш, Мілашэвіч, Мілашэўскі, Мілеўскі, Міліцінскі, Мілер, Мілкоўскі, Мількевіч, Мількоўскі, Мільтан, Мінакоўскі, Мінкевіч, Мінкоўскі, Мінтароўскі, Мінчэўскі, Міраеўскі, Мірашэўскі, Міргалоўскі, Міржвінскі, Міркоўскі, Міркулевіч, Міронаў, Мірэцкі, Місевіч, Місун, Місюнскі, Мітарноўскі, Міткевіч, Міхайлоўскі, Міхалеўскі, Міхалоўскі, Міхальскі, Міхальчэўскі, Міхановіч, Міхельсон, Міхневіч, Міцер, Міцкевіч, Міцкі, Міцэвіч, Міцярноўскі, Младзяноўскі, Млечка, Мнінскі, Мокіч, Моклак, Моль, Мольскі, Монтвід, Морж, Мохарт, Мрайскі, Мрачкоўскі, Мрашкоўскі, Мрочка, Мсьціхоўскі, Муравіцкі, Мурамцаў, Мурашка, Мурзіч, Мусьвіц-Шадурскі, Мусіч, Мусьніцкі, Муфель, Муханаў, Мухлінскі, Мухля, Мысьліцкі, Мышакоўскі, Мышкоўскі, Мяголін, Мягчыловіч, Мядзьвецкі, Мядунецкі, Мядушэўскі, Мядынецкі, Мядэкша, Мяжынскі, Мяжэвіч, Мязян, Мяйштовіч, Мякевіч, Мялешка, Мянголін, Мянжынскі, Мяніцкі, Мянчынскі, Мяргасаў, Мяржвінскі, Мяржаеўскі, Мяркоўскі, Мярло, Мяткевіч, Мяшчэрскі.

Набароўскі, Навадворскі, Наваковіч, Навакоўскі, Навамейскі, Навасельскі, Навацкі, Навіцкі, Нагорскі, Надольскі, Назімаў, Накавіцкі, Наксяновіч, Наплёшчыц, Наплюшчыц, Нарбут, Нарвіла, Нарвойна, Наргялевіч, Наржымскі, Наркевіч, Наркускі, Нарушэвіч, Насакін, Насалеўскі, Насілоўскі, Насовіч, Наўроцкі, Нахімаў, Небрыдоўскі, Неваднічанскі, Невядоўскі, Невяровіч, Невяроўскі, Незабытоўскі, Некраш, Некрашэвіч, Нелюбовіч, Немаршанскі, Немчыновіч, Непакайчыцкі, Нерановіч, Нерашынскі, Неслухоўскі, Нестаровіч, Несьцяровіч, Несялоўскі, Нефядовіч, Нехвядовіч, Неціцеўскі, Нецяёўскі, Нечыпаровіч, Нівінскі, Нікановіч, Нікрашэвіч, Ніскоўскі, Нітаслаўскі, Новаш, Нявінскі, Нядзьвецкі, Някрасаў, Нялідаў, Няміра, Няміровіч, Нямцэвіч, Нямчынскі, Нямыскі, Нянкоўскі, Нярольскі, Няронскі, Нярэзівуш, Нясецкі, Нясьцюшка, Няцецкі.

Обырн, Обух, Озераў, Окала, Окунь, Орда, Орцюх, Осьцік.

Павала, Павалішын, Павенцкі, Паганкоў, Пагаржэльскі, Пагарэльскі, Пагоскі, Пагоцкі, Паграбіцкі, Пагумірскі, Падабед, Падалецкі, Падалінскі, Падаліцкі, Падарэўскі, Падбіпента, Падбярэскі, Падзьвінскі, Падвіцкі, Падвысоцкі, Падгурскі, Падзерня, Падкоўскі, Падлецкі, Падлуцкі, Падольшчыц, Падрэўскі, Падэрня, Паеўскі, Пажазінскі, Пажарскі, Пажарыскі, Пажарыцкі, Пазьняк, Пазьнякоў, Пазямкоўскі, Пакенкіновіч, Паклеўскі, Паклонскі, Пакрамовіч, Пакрашынскі, Пакубята, Палагейка, Паланевіч, Палачанскі, Палевіч, Палескі, Палікоўскі, Палітанскі, Палкоўскі, Палонскі, Палубенскі, Палубінскі, Палуграблінаў, Палуектаў, Палупента, Палушкін, Палхоўскі, Палькоўскі, Пальчэўскі, Пальчынскі, Палюховіч, Палюховіч-Сярніцкі, Паляновіч, Палянскі, Палятыла, Памазанскі, Паморскі, Памян, Панасевіч, Паневіч, Паніквіцкі, Панкевіч, Пантус, Пантусевіч, Панфіловіч, Панько, Панюцін, Панятоўскі, Папейка, Папейка-Мішкевіч, Паплаўскі, Папоў, Папоўскі, Папроцкі, Папялкоўскі, Парадня, Парак, Парванецкі, Парнеўскі, Парнікель, Пароўскі, Парфіяновіч, Пархамовіч, Пархімовіч, Парчынскі, Парчэўскі, Парэмбскі, Парэцкі, Паскевіч, Паскачым, Пастарнаковіч, Пастоўскі, Пасяніцкі, Патаповіч, Паткоўскі, Патоцкі, Патрэбскі, Патрыкоўскі, Патрэсаў, Патулаў, Патуліцкі, Паўкатыцкі, Паўлаў, Паўлікоўскі, Паўлін, Паўловіч, Паўлоўскі, Паўлуць, Паўлюц, Паўлюць, Паўнабокаў, Паўтарацкі, Пац, Пацёмкін, Пацкевіч, Пац-Памарніцкі, Пацына, Пацынка, Пацэвіч, Пацэйка, Пачабут, Пачабут-Адляніцкі, Пачановіч, Пачына, Пачынскі, Пашкевіч, Пашковіч, Пашкоўскі, Пашын, Паяркаў, Пенскі, Пентак, Перасьветаў, Пержаноўскі, Перскі, Перхаровіч, Песьляк, Песьляк-Дамашэўскі, Пестаў, Петражыцкі, Петразолін, Петрашкевіч, Петрашэўскі, Петрусевіч-Куршэўскі, Петрыкоўскі, Пецькавіч, Пешка, Пётрак, Пётух, Пётух-Кубліцкі, Піглеўскі, Піёра-Дамбінскі, Пілецкі, Піляўскі, Пірагоўскі, Пірускі, Пісанка, Пісарэвіч, Піскарэўскі, Піянткоўскі, Піяровіч, Плавінскі, Планоўскі, Пласкавіцкі, Платкоўскі, Платніцкі, Плаўскі, Плахоцкі, Плашкевіч, Плескачэўскі, Плескі, Плецянеўскі, Пліскоўскі, Плісоўскі, Пліянскоўскі, Плонскі, Плохава, Плуцінскі, Плышэўскі, Плюшчэўскі, Плюшчэўскі-Плюшчык, Плявака, Плясьневіч, Плятар, Пляшчынскі, Пляшчэеў, Поклад-Некрашэвіч, Полацкі, Попель, Попін, Попцык, Пора, Прабароўскі, Правалінскі, Пражэўскі, Празаркевіч, Пракаповіч, Праневіч, Пранеўскі, Праляскоўскі, Праскура, Прасланскі, Прасмыіцкі, Пратасавіцкі, Пратасаў, Пратасевіч, Пратасоўскі, Працлаўскі, Прашынскі, Пржавальскі, Пржавускі, Прозар, Прорвіч, Прунскі, Прус, Прушаноўскі, Прушынскі, Прушэўскі, Прушкоўскі, Прыбароўскі, Прыбора, Прыбылоўскі, Прыбытка, Прыбыткоўскі, Прыгодзкі, Прыемскі, Прыкот, Прыленцкі, Прылуцкі, Прысецкі, Прыстаноўскі, Прытульскі, Прышыхоцкі, Прэйс, Пстроцкі, Пташыцкі, Пугаўка, Пузанаў, Пузіноўскі, Пузына, Пузынка, Пузырэўскі, Пульман, Пульяноўскі, Пуляноўскі, Пунінскі, Пуслоўскі, Путкоўскі, Пухальскі, Пухлеўскі, Пухоўскі, Пуціла, Пуцкоўскі, Пуцята, Пуцята-Русіноўскі, Пушка, Пушкін, Пушкін-Ждан, Пшазьдзецкі, Пшасланскі, Пшэрадоўскі, Пылінскі, Пырскі, Пякарскі, Пялікша, Пянькоўскі, Пяркоўскі, Пяроўскі, Пярот, Пярхала, Пярхальскі, Пясецкі, Пяскоўскі, Пясьляк, Пястрэцкі, Пяткевіч, Пяткоўскі, Пяткун, Пятніцкі, Пятрашка, Пятровіч, Пятроўскі, Пятрышча, Пяўцэвіч, Пяхоўскі, Пяцельчыц, Пячкоўскі, Пячлевіч, Пячора-Карначэвіч, Пяшкоўскі.

Рабей, Рабцэвіч, Рава, Равенскі, Равінскі, Равіцкі, Равіч, Раўлушкевіч, Рагазінскі, Рагаль, Рагалевіч, Рагінскі, Рагоза, Рагоўскі, Рагускі, Радабыльскі, Радавіцкі, Радашынскі, Радванскі, Радзевіч, Радзеніч, Радзецкі, Радзівановіч, Радзіваноўскі, Радзівіл, Радзівіловіч, Радзівіловіч-Шостак, Радзішэўскі, Радкевіч, Радковіч, Раднеўскі, Радус, Радушкевіч, Радцэвіч, Раеўскі, Раецкі, Ражбіцкі, Ражноўскі, Разановіч, Развадоўскі, Разіцкі, Разудоўскі, Райкевіч, Рак, Рак-Міхайлоўскі, Ракіцкі, Ракоўскі, Ракус, Ральцэвіч, Рамановіч, Раманоўскі, Раманус, Рамейка, Рамель, Рамідоўскі, Рамішэўскі, Рамульт, Рамша, Ранвід, Ранцэвіч, Ранчкоўскі, Ранчынскі, Рапойта, Расахацкі, Расінскі, Рассудоўскі, Расткоўскі, Растоўскі, Растоцкі, Расьцішэўскі, Ратабыльскі, Ратамскі, Ратасавіцкі, Раткевіч, Ратковіч, Ратынскі, Раўкевіч, Рафаловіч, Рафановіч, Рахальскі, Раханскі, Рахнеўскі, Рац, Рацкевіч, Рацэвіч, Рацыборскі, Рачкевіч, Рачко, Рачкоўскі, Рачынскі, Рашкоўскі, Рашчэўскі, Рдултоўскі, Ржавускі, Ржандзеўскі, Ржандзінскі, Ржансьніцкі, Робуш, Рожыц, Роліч, Роля, Ромбульд, Роня, Рубес, Рубневіч, Рудзейскі, Рудзінскі, Рудзкі, Рудніцкі, Рудзяеўскі, Рузановіч, Румель, Рупшынскі, Русаковіч, Русакоўскі, Русалім, Русецкі, Русіян, Руткевіч, Руткоўскі, Руцінскі, Руцкі, Рушчыц, Рыбалтоўскі, Рыбчынскі, Рывоцкі, Рыгельскі, Рыдзеўскі, Рыжэвіч, Рыжы, Рыіцкі, Рыла, Рымашэўскі, Рымінскі, Рымкевіч, Рымскі, Рымша, Рынвід, Рынейскі, Рынеўскі, Рыпінскі, Рыталь, Рытвінскі, Рыхліцкі, Рыхтар, Рыцак, Рышкевіч, Рэйтан, Рэкец, Рэн, Рэут, Рэчыцкі, Рэшка.

Сабалеўскі, Сабанскі, Сабаткоўскі, Сабінскі, Сабоцкі, Савашынскі, Савінскі, Савіцкі, Савіч, Садкоўскі, Садоўскі, Сазановіч, Сакалінскі, Сакаловіч, Сакалоўскі, Саковіч, Сакульскі, Сакун, Салагуб, Салакой, Саламірэцкі, Саліман, Саліманіх, Сальмановіч, Саматый-Лянчэўскі, Саматыя, Самішча, Самковіч, Самойла, Самовіч, Самуйла, Самуцэвіч, Сангушка, Сандаеўскі, Сандэцкі, Саневіч, Санкоўскі, Саноцкі, Санцэвіч, Санютыч, Сапега, Сапешка, Сапліца, Сапоцка, Сапоцька, Сапрыноўскі, Сарачынскі, Сарасек, Сарвірог, Сардзіх, Сарнацкі, Сарока, Сароцка, Сароцкі, Сасін, Сасіновіч, Сасноўскі, Сасуліч, Саткоўскі, Саульскі, Сахацкі, Сахноўскі, Сацкевіч, Сачкоўскі, Свадкоўскі, Свалынскі, Сваратоўскі, Сварацкі, Сварык, Сьвентаржэцкі, Сьвенцкі, Сьвенчыц, Сьветлік, Сьвіда, Сьвідва, Сьвідзінскі, Сьвідэрскі, Сьвінка, Сьвірскі, Сьвіршчэўскі, Сьвістун, Сьвітко, Сьвіціч, Сьвішчэўскі, Сьвяжбінскі, Сьвяжынскі, Сьвянтэцкі, Сьвянціцкі, Сьвяншкоўскі, Сьвярбінскі, Сьвяржбінскі, Сьвяржэўскі, Сьвятаполк, Сьвятліцкі, Сьвяхоўскі, Сьвяцкі, Севярскі, Сегень, Седлікоўскі, Седмягродзкі, Сезянеўскі, Сейбут, Сейфард, Секужыцкі, Секяжыцкі, Секяржыцкі, Семплікевіч, Семяновіч, Семянтоўскі, Серафіновіч, Сервірог, Сергіевіч, Сергяевіч, Сердакоўскі, Сержпутоўскі, Сеўрук, Сівай, Сівіцкі, Сівоха, Сідаровіч, Сікора, Сікорскі, Сілініч, Сімановіч, Сініцкі, Сіпайла, Сіповіч, Сіцінскі, Скакоўскі, Скаладыцкі, Скалкоўскі, Скальскі, Скарабагаты, Скаралецкі, Скрацецкі, Скарбек, Скарга, Скарына, Скарульскі, Скаўронскі, Скачынскі, Скваркоўскі, Сквярчынскі, Скібінскі, Скібіцкі, Скібнеўскі, Скіндзер, Скіргайла, Скіркоўскі, Скірмунт, Скіўскі, Склатоўскі, Скопнік, Скрага, Скралускі, Скрандзеўскі, Скродзкі, Скрыдлеўскі, Скрыдла, Скрышэўскі, Скугарэўскі, Скумін, Скурат, Скуратовіч, Слабадніцкі, Слабодзкі, Славашэўскі, Славек, Славенскі, Славецкі, Славінскі, Слатвінскі, Сьлежаноўскі, Сьлезер, Сьлівінскі, Сьлізень, Сломскі, Слугоцкі, Слухоцкі, Случаноўскі, Слушка, Сьлядзеўскі, Сьляжынскі, Сьляпец, Сьляскі, Сьляшынскі, Смагаржэўскі, Саленскі, Смаляк, Смарчэўскі, Сьмігельскі, Смоліч, Смольскі, Снапкоўскі, Снапок, Снарскі, Сьнежка-Блоцкі, Сьнешка, Сьнігурскі, Сьнітко, Сьніткоўскі, Сокал, Сокал-Кутылоўскі, Сокал-Чармілоўскі, Солтан, Сондах, Спакойскі, Спасоўскі, Сьпіжарны, Сьпірыдовіч, Сьпёнтак, Стаброўскі, Ставярэй, Стадніцкі, Стадольскі, Сталыгва, Сталыпка, Стампкоўскі, Станевіч, Станілевіч, Станіслаўскі, Станішэўскі, Станкевіч, Станскі, Станюковіч, Стапінскі, Старэвіч, Старанецкі, Старжанецкі, Старжынскі, Старынскі, Стасевіч, Статкевіч, Статкоўскі, Стаўскі, Стафановіч, Стафаноўскі, Стахоўскі, Стацкевіч, Стацэвіч, Сташэвіч, Сташэўскі, Сташкевіч, Стоквіч, Стом-Міржынскі, Стоцкі, Стош, Стравінскі, Стражэвіч, Стракоўскі, Стралкоўскі, Стралінскі, Страловіч, Стральбіцкі, Страмецкі, Стржалка, Стратановіч, Стратовіч, Струміла, Струміла-Згерскі, Струнінскі, Струтынскі, Стрыжэўскі, Стрыгоцкі, Стрэлка, Студзінскі, Студніцкі, Стыпалкоўскі, Стыкулкоўскі, Стырыковіч, Стычынскі, Судзілоўскі, Судзь, Суднік, Суднік-Грынкевіч, Судоўскі, Сузін, Суліма, Суліман, Сулістроўскі, Сулкоўскі, Сульгустоўскі, Сульжынскі, Сумоўскі, Суневіч, Сураж, Суражэўскі, Сурын, Сурэвіч, Сускі, Суткоўскі, Сутовіч, Сутоцкі, Суфчынскі, Сухадолец, Сухадольскі, Сухазамет, Сухаржэбскі, Сухаржэўскі, Сухецкі, Сухорскі, Сухоцкі, Сушкевіч, Сушко, Сушчэвіч, Сушчэўскі, Сушчынскі, Сушынскі, Сушынскі-Ігнатовіч, Сушыцкі, Сьцібла, Сьцяпноўскі, Сьцяпура, Сьцярпінскі, Сьцяткевіч, Сьцятынскі, Сыбялевіч, Сыманалевіч, Сымановіч, Сырапята, Сырынскі, Сырыц, Сырыца, Сыцько, Сыцянка, Сыч, Сядлецкі, Сядліцкі, Сядлоўскі, Сякерка, Сякліцкі, Сяклуцкі, Сяклюцкі, Сялецкі, Сяліцкі, Сялява, Сялянка, Сямашка, Сямірадзкі, Сялікоўскі, Сямплінскі, Сянажэцкі, Сяніцкі, Сянькевіч, Сяняўскі, Сяўковіч.

Табартоўскі, Тажэўскі, Тайшэрскі, Такаржэўскі, Такарэўскі, Талвінскі, Талкоўскі, Талочка, Талпыга, Тальваш, Талянец, Тамаровіч, Тамашэвіч, Тамашэўскі, Тамковіч, Тамовіч, Танаеўскі, Тапчэўскі, Тараевіч, Таразінскі, Тарайкоўскі, Тарасевіч, Тарасовіч, Тарасэвіч, Тарашэвіч, Тарвід, Таргонскі, Таркоўскі, Тарлецкі, Тарлоўскі, Тарнагурскі, Тарнаўскі, Тарчынскі, Татароўскі, Татарскі, Татлін, Татур, Таўкач, Таўрогінскі, Таўсьціковіч, Тацэўскі, Тачылоўскі, Тачынскі, Тачыцкі, Твардаманскі, Твардоўскі, Тваркоўскі, Твароўскі, Тодзьвен, Толкач, Толят, Тоўкін, Тоўсьцік, Трамбінскі, Трамбіцкі, Транбіцкі, Транкоўскі, Транчынскі, Трапша, Траска, Траскоўскі, Трасьніцкі, Траўгут, Трацэўскі, Трацяк, Трашынскі, Траяноўскі, Тржцінскі, Троска, Трунеўскі, Трусевіч, Трускоўскі, Трухноўскі, Трушынскі, Трыдзенскі, Трызна, Трынішэўскі, Туган, Туган-Бараноўскі, Туганоўскі, Тудараў, Тукальскі, Тулоўскі, Туміла, Туміловіч, Тур, Туркан, Туроўскі, Турскі, Турчын, Турчыновіч, Тушынскі, Тыбартоўскі, Тызэнгаўз, Тыкоцкі, Тылінскі, Тычына, Тычынскі, Тышка, Тышкевіч, Тышкоўскі, Тышына, Тэрла.

Угрыновіч, Уейскі, Ужыновіч, Ужумедзкі, Узлоўскі, Улазоўскі, Уласевіч, Уластоўскі, Улінскі, Улодак, Уляніцкі, Уляноўскі, Улінскі, Умырука-Запольскі, Унароўскі, Уніхоўскі, Урбановіч, Урбановіч-Накавіцкі, Урсын, Усакоўскі, Усьціновіч, Ухтомскі, Ушакоў.

Файніцкі, Фаленскі, Фалькоўскі, Фармулевіч, Фастовіч, Фастыкоўскі, Фашчэўскі, Федаровіч, Федаровіч-Грынявецкі, Фельберг, Фен, Філімановіч, Філіповіч, Фірлей, Фіялкоўскі, Фларыяновіч, Франк, Франкоўскі, Францкевіч, Францэвіч, Фрык, Фулярскі, Фуровіч-Невядоўскі, Фурс, Фурсевіч, Фурхт, Фядзюшка.

Хабельтоўскі, Хадакоўскі, Хадановіч, Хадасевіч, Хадасоўскі, Хадароўскі, Хадаровіч, Хадачынскі, Хадкевіч, Хадыніцкі, Хаецкі, Хайнацкі, Хайніцкі, Халасьцінскі, Халецкі, Халявінскі, Хамінскі, Хамянтоўскі, Ханеўскі, Ханецкі, Харашэўскі, Харкевіч, Харошча, Харэвіч, Хаткоўскі, Хацімірскі, Хацкевіч, Хацяновіч, Хацяноўскі, Хацятоўскі, Хвалібог, Хілінскі, Хілкевіч, Хількевіч, Хлапецкі, Хлапіцкі, Хлудзінскі, Хлусовіч, Хлюдзінскі, Хлябоўскі, Хлявінскі, Хмалоўскі, Хмара, Хмаровіч, Хмызоўскі, Хмялеўскі, Хоміч, Храновіч, Храноўскі, Храпавіцкі, Храпковіч, Храптовіч, Хржаноўскі, Хрулінскі, Хруцкі, Хршчановіч, Хрыніцкі, Худалей, Худзінскі, Хэлмскі, Хяльмоўскі.

Цьвербут, Цьвер'яновіч, Цьвёрды, Цьвірка, Цьвірка-Гадыцкі, Цьвяцінскі, Цеканоўскі, Целіц, Цемналонскі, Цемяжынскі, Цераевіч, Церайкоўскі, Церанецкі, Церасані, Цераховіч, Цехан, Цеханавецкі, Цехановіч, Цеханоўскі, Цікавы, Цімаховіч, Ціпальт, Цітовіч, Ціханоўскі, Ціхоцкі, Цішкевіч, Цуката, Цыбульскі, Цыбяртоўскі, Цыдзік, Цытовіч, Цюндзявіцкі, Цюхай, Цялінскі, Цяліца, Цяпінскі, Цяпрынскі-Цікавы, Цярлецкі, Цярлікоўскі, Цярпілоўскі, Цярпіцкі, Цяханскі, Цяшкоўскі.

Чайка, Чайкоўскі, Чакалоўскі, Чакатоўскі, Чакерскі, Чампкоўскі, Чапкоўскі, Чаплеўскі, Чаплеяўскі, Чаплін, Чаплінскі, Чапліц, Чапскі, Чапялінскі, Чараповіч, Чарвінскі, Чарвякоўскі, Чаркас, Чаркоўскі, Чарнарудзкі, Чарнеўскі, Чарнецкі, Чарнілоўскі, Чарніхоўскі, Чарноцкі, Чарнушэвіч, Чарнышэвіч, Чарняўскі, Чарпеўскі, Чартарыйскі, Чартовіч, Чарэвіч, Чарэйскі, Часлаўскі, Чаховіч, Чахоўскі, Чацьвярцінскі, Чачот, Чашніцкі, Чашынскі, Чугаевіч, Чугалінскі, Чудоўскі, Чуйкевіч, Чуліцкі, Чурыла, Чыгір, Чыж, Чыжэўскі, Чыкунскі, Чырвінскі, Чэрап, Чэркас, Чэрнік, Чэрскі.

Шабека, Шаблавінскі, Шаблінскі, Шаблоўскі, Шабранскі, Шабуневіч, Шабунеўскі, Шабуня, Шавельскі, Шавердыковіч, Шавердыновіч, Шадурскі, Шайба, Шакальскі, Шаламіцкі, Шалкевіч, Шалкоўскі, Шальвінскі, Шалькевіч, Шалюта, Шаляйкоўскі, Шаляхоўскі, Шаманскі, Шамёт, Шамоўскі, Шамятыла, Шандзікоўскі, Шанецкі, Шантыр, Шаняўскі, Шалялевіч, Шапялоўскі, Шапятоўскі, Шаркевіч, Шаршавіцкі, Шарэвіч, Шарэпа, Шасткевіч, Шастаковіч, Шафаловіч, Шафранскі, Шахно, Шахоўскі, Шаціла, Шацілоўскі, Шацкі, Шашаніцкі, Шашкевіч, Швабовіч, Шверын, Швогер, Швядоўскі, Швыйкоўскі, Шкіландзь, Шкленік, Шкленьнік, Шкода, Шкробін, Шкультэцкі, Шлеер, Шлягроўскі, Шляхта, Шмурло, Шнэйдар, Шостак, Шпакоўскі, Шпігальскі, Шпігановіч, Шпіганоўскі, Шпілеўскі, Шпіндлер, Шпіхальскі, Шпырковіч-Шпырка, Шпяхальскі, Шторх, Штэйн, Шуба, Шугальскі, Шуецкі, Шуйскі, Шульц, Шулякевіч, Шулякоўскі, Шумборскі, Шумёт, Шумкевіч, Шумковіч, Шумовіч, Шумоўскі, Шумскі, Шуневіч, Шунейка, Шупінскі, Шушкевіч, Шчаброўскі, Шчаляпінскі, Шчансновіч, Шчапаноўскі, Шчарбінскі, Шчарбовіч, Шчаткоўскі, Шчаўкан, Шчахоўскі, Шчука, Шчыгельскі, Шчыглоўскі, Шчыпіла, Шчыроўскі, Шчыт, Шчэрба, Шчодра, Шыдлоўскі, Шыкер, Шылінг, Шыльдзер, Шымакоўскі, Шымановіч, Шыманоўскі, Шыманскі, Шымбарскі, Шымкевіч, Шымко, Шымковіч, Шырай, Шырма, Шырынскі, Шыстоўскі, Шышка, Шышкоўскі, Шышло, Шэвіч, Шэль, Шэмбель, Шэмет, Шэмеш, Шэрын.

Эган, Эйдзятовіч, Эйнаровіч, Эйсмант, Эйсымонт, Эйшвід, Эльяшэвіч, Эпімах-Шыпіла, Эсман, Эстка.

Юдыцкі, Юзафовіч, Юкаўскі, Юнг, Юндзіл, Юндзіла, Юндзіловіч, Юнкевіч, Юнкоўскі, Юрага, Юргялевіч, Юр'евіч, Юркевіч, Юроўскі, Юрскі, Юрша, Юрша-Швабовіч, Юхневіч, Юхновіч, Юшкевіч, Юшкоўскі.

Ябартоўскі, Яблашэўскі, Яблонскі, Явароўскі, Яварынскі, Явід, Явойша, Яворскі, Ягалкоўскі, Ягільніцкі, Ядзевіч, Ядкоўскі, Язафовіч, Язьвінскі, Язымінскі, Язерскі, Язерскі-Левальт, Якавіцкі, Якімовіч, Якса, Якубовіч, Якубоўскі, Якушоўскі, Якутовіч, Яленскі, Яленьскі, Ялец, Ялоза, Яльніцкі, Яневіч-Янеўскі, Яніслаўскі, Яніцкі, Янішэўскі, Янкевіч, Янковіч, Янкоўскі, Яновіч, Яноўскі, Янтоўскі, Янушкевіч, Янушкоўскі, Янушэвіч, Янушэўскі, Янчэўскі, Янько, Ярашэвіч, Ярашэвіч-Бартноўскі, Яргольскі, Яржыковіч, Яркоўскі, Ярмалінскі, Ярмаловіч, Ярнутоўскі, Яроцкі, Ясевіч, Ясеньскі, Ясенскі, Ясінскі, Ясiлоўскі, Ястрабец, Ястрэмбскі, Яськевіч, Ясянецкі, Ятэйка, Яўневіч, Яўшыц, Яўстаф'еў, Яўціхевіч-Магучы, Яфімовіч, Яхімовіч, Яцка, Яцкевіч, Яцковіч, Яцкоўскі, Яцына, Яцына-Анашковіч, Яцыніч, Яцэвіч, Ячыніч, Ячыноўскі, Ячэўскі, Яштальд, Яшчукевіч, Яшчыкоўскі.

Ликбез: гісторыя Беларусі. Кратко. Інтэрактыўна. Як мае быць. Must have.

Since 2014

Ⓒ