В. Бераставіца, Касцёл Звеставаньня Панны Марыі

Гісторыя і рэканструкцыя

Бераставiца Вялiкая. Графiчная рэканструкцыя былога кармелiцкага касцёла Звеставаньня Панны Марыі (Наведзінаў Найсвяцейшай Панны Марыі)

Першы пісьмовы ўспамін пра Бераставіцу згаданы пад 1506 i змяшчаецца ў прывілеі вялікага князя Аляксандра аб перадачы паселішча за заслугі перад Айчынай ў вечнае карыстанне маршалку гаспадарскаму Аляксандру Хадкевічу. На мапе Тамаша Макоўскага ("Мапа Радзівіла Сіроткі", 1613) паселішча пазначана як мястэчка Гарадзенскага павета.

Вядома, што з XVI ст. у Бераставіцы існаваў касцёл (першапачаткова драўляны), спалены пазней маскавiтамi i адбудаваны нанова на месцы згарэлага. Згодна з даследваньнямi Т. Габрусь, вядома, што касцёл асвечаны ў гонар Звеставаньня Панны Марыі біскупам віленскім Бенедыктам Войнам.

Ад 1615 з фундацыі Гераніма Хадкевіча пачала адбудоўвацца тутэйшая міссія кармелітаў, касцёл якіх да пажару 1741 быў драўляны. Пасля гэтага пажару была не адрамантавана, а нанова ўзведзена мураваная святыня, што цалкам пацвярджае яе архітэктурная стылістыка.

Хаця па кампазіцыі фасада бераставіцкі касцёл кармелітаў нагадвае больш ранні касцёл дамініканаў у Наваградку, але тут магутная гарызантальная цяга антаблемента праходзіць ужо на ўзроўні вышыні цэнтральнай, а не бакавых наваў, што надае яму вытанчаныя прапорцыі вялікага ордэра, характэрныя віленскаму барока. Адпаведныя адметнасці ёсць і ў вырашэнні трансепта, які зроблены роўнавысокім, але не роўнашырокім з цэнтральнай навай, як у класічным варыянце крыжова-купальнай базылікі.

Сакральна-мастацкай рэліквіяй гэтай святыні з'яўляўся абраз, прысвечаны Анёлам-ахоўнікам, выкананы мастаком Ф.Смуглевічам на мяжы ХVІІІ-ХІХ ст. (Т. М. Габрусь "Мураваныя харалы").

Сэрца Вялікага гетмана — згодна з успамінамі Станіслава Касакоўскага (1837-1905), уладальніка В. Бераставіцы, ў галоўным алтары старога парафіяльнага касцёла над цыборыўмам была замацавана металічная урна з сэрцам легендарнага палкаводца, вялікага гетмана літоўскага Яна Караля Хадкевіча, якi быў пахаваны у iншым месцы, а яго сэрца засталося ў Бераставiцы.

Пасля перабудовы касцёла ў царкву (1866), гэты саркафаг быў перапраўлены Касакоўскімі з Бераставіцы ў больш бяспечнае месца — сваю рэзідэнцыю Вайткушкі Ковенскай губерні. Там ён быў размешчаны ў алтары палацавай капліцы

Пасьля Паўстаньня 1863 касцел быў перададзены МП РПЦ і прыстасаваны пад праваслаўную царкву — будынак пазбавілі некаторых барокавых дэталяў і разабралі дзве вежы-званіцы. Менавіта яны ніяк не ўпісаваліся ў фасад будучай царквы.

Калі ў 1866 касцёл аддалі пад царкву, зваліўшы вежы, прыляпіўшы да барочнага будынку псеўдавізантыйскія купалочкі, ачысціўшы памяшканьне ад усялякіх абразоў, канфесіяналаў, алтароў, надгробкаў, каталікі сталі праводзіць набажэнствы ў капліцы на могілках.

За часам міжваеннай Польшчы 1920-1940 святыня была вернута каталiкам. Будынку пашчасцiла захавацца ў добрым стане падчас лiхалецьцяў Другой сусветнай вайны.

Пасля вайны тут месцiлiся адмiнiстрацыйныя ўстановы, у канцы 1980-х тут быу магазiн мэблi. Улады наладжваліся правесьцi рэканструкцыю, але адбылося інакш. Каб схаваць недахоп у краме, месьціўшайся ў будынку, яе паспрабавалі спаліць. У выніку пажару абвалiлiся скляпеннi наваў i нават скляпеньнi cутарэньняў.

З тых часоў мала што змянiлася. Знаходзіцца ўнутры касцёла небяспечна. Менавіта таму ўваходы заклалі цэглай. Тым не менш некаторыя яшчэ ведаюць, як прайсці ў храм, дзе ў падзямеллях дагэтуль можна сустрэць прывiдаў. Прывідаў былой велічы.